ΥΠΟΜΝΗΜΑ
ΓΙΑ ΤO ΕΙΚΟΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ
«ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»
ΤΟΥ ΕΒΡΑΪΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΔΡΑΜΑ, 7-8 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2017
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος έχει ήδη οργανώσει και πραγματοποιήσει, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, είκοσι ένα (21) σεμινάρια για δάσκαλους και καθηγητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με θέμα «Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα», έντεκα εκ των οποίων πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα (2004, 2006, 2007, 2009, 2010, 2011, 2013, 2014, 2015, 2016 και 2017) και τρία στη Θεσσαλονίκη (2005, 2014, 2015). Το 2012 και στο διάστημα 2014-2016 πραγματοποιήθηκαν επίσης σεμινάρια σε Ιωάννινα, Βόλο, Ζάκυνθο, Πάτρα, Λάρισα, Καρπενήσι και Δίστομο, τα οποία έδωσαν έμφαση και στις τοπικές διαστάσεις του Ολοκαυτώματος. Η πρωτοβουλία επέκτασης του σεμιναρίου εκτός Αθήνας εξυπηρετεί έναν πολύ σημαντικό στόχο: την ενίσχυση των εκπαιδευτικών και στην περιφέρεια με παιδαγωγικό/ιστορικό υλικό και μουσειοεκπαιδευτική τεχνογνωσία και, αντίστοιχα, την ανατροφοδότηση του έργου του ΕΜΕ μέσα από την κατάθεση προβληματισμών, ερωτημάτων και ανησυχιών των εκπαιδευτικών όλης της επικράτειας. Ειδικά, η πραγματοποίηση του σεμιναρίου αυτού στη Δράμα εκπλήρωσε ένα σημαντικό χρέος μνήμης που αποτελεί και πάγιο στόχο των σεμιναρίων του ΕΜΕ: κατά πρώτον, την ανάδειξη των εβραϊκών κοινοτήτων της βουλγαροκρατούμενης ζώνης, τα μέλη των οποίων κατά συντριπτική πλειοψηφία εξοντώθηκαν στην Τρεμπλίνκα, και δεύτερον τη δημιουργία παιδαγωγικών επαφών ανάμεσα στην τοπική εκπαιδευτική κοινότητα και ειδικώς που δραστηριοποιούνται στην ευρύτερη περιοχή με σκοπό την ενθάρρυνση τοπικών «πυρήνων» εργασίας και σχολικής ενασχόλησης με τα ανθρωπιστικά θέματα.
ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το εικοστό δεύτερο σεμινάριο διοργανώθηκε στις 7 και 8 Δεκεμβρίου 2017 στον φιλόξενο όσο και συμβολικό χώρο του ξενοδοχείου Hydrama Grand Hotel, το οποίο στεγάζεται στην προπολεμική καπναποθήκη του Έρμανν Σπήρερ. Συνολικά, περισσότεροι από 90 εκπαιδευτικοί συμμετείχαν ενεργά στις εργασίες του διημέρου, πρόσφεραν τους προβληματισμούς και τις σκέψεις τους, με αποτέλεσμα την επιτυχή διεξαγωγή του εκπαιδευτικού σεμιναρίου. Η απροσδόκητα μεγάλη ανταπόκριση που συνάντησε το σεμινάριο αυτό στη Δράμα αποτελεί μια σημαντική επιβεβαίωση του έργου του ΕΜΕ για τη δημοκρατική εκπαίδευση στη χώρα μας.
Τις εργασίες του σεμιναρίου χαιρέτισαν ο Αναπληρωτής Δήμαρχος Δράμας, Δημήτρης Καραμπατζάκης, ο οποίος τόνισε τη σημασία ανάδειξης του πολυπολιτισμικού παρελθόντος της Δράμας και ο Διευθυντής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δράμας, Σπύρος Κιουλάνης, που υπογράμμισε τη σημασία της βιωματικής και συνεργατικής εκπαίδευσης. Η Διευθύντρια του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, Ζανέτ Μπαττίνου, έκλεισε αυτή τη μικρή εισαγωγή, αφότου παρουσίασε συνοπτικά το υλικό του φακέλου εκπαιδευτικού καθώς και τις εκπαιδευτικές δράσεις του ΕΜΕ που σχετίζονται με το Ολοκαύτωμα. Μίλησε, τέλος, για το πώς η κατανόηση του Ολοκαυτώματος προάγει μια συνολική στάση ζωής με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Στο πρώτο μέρος του σεμιναρίου, εστιασμένο στις ιστορικές προσεγγίσεις, παρουσιάστηκε η ανακοίνωση της ερευνήτριας του ΕΜΕ και υποψήφιας διδάκτορα στην αρχαία ιστορία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Αναστασίας Λουδάρου, στην οποία αποσαφηνίστηκαν οι όροι Εβραίος, Ισραηλίτης, Ιουδαίος και Ισραηλινός και έγινε σύντομη ιστορική αναδρομή από τις πρώτες ενδείξεις εβραϊκής παρουσίας στον ελλαδικό χώρο κατά την αρχαιότητα έως τις ακμάζουσες κοινότητες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Κατόπιν, τον λόγο πήρε η ιστορικός και ειδική ερευνήτρια του ΕΜΕ, Αλεξάνδρα Πατρικίου, για να παρουσιάσει το διαδραστικό dvd του ΕΜΕ με θέμα το διωγμό των Ελλήνων Εβραίων κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αναδεικνύοντας το πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό του. Η παρουσίαση του DVD προκάλεσε μια ζωντανή και ενδιαφέρουσα συζήτηση που επικεντρώθηκε κυρίως στις μεγάλες αποκλίσεις στον αριθμό των θυμάτων που μπορεί να εντοπίζονται μεταξύ Βόρειας και Νότιας Ελλάδας.
Στο δεύτερο μέρος οι εκπαιδευτικοί χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Η μία ομάδα συζήτησε με τον Ιάκωβο Κοέν, τον τελευταίο Εβραίο κάτοικο Δράμας. Ο Ιάκωβος Κοέν γεννήθηκε το 1942 στο δρόμο για το Πήλιο, όπου η χήρα μητέρα του προσπαθούσε να διαφύγει των ναζιστικών αρχών, γερμανικών και βουλγαρικών. Η άλλη ομάδα, την ίδια ώρα, ξεναγούνταν από τον ιστορικό, Βασίλη Ριτζαλέο, στην παλιά εβραϊκή γειτονιά της Δράμας, στην Αγία Βαρβάρα. Το μέρος αυτό έκλεισε με την εκτενή παρουσίαση του Βασίλη Ριτζαλέου για την εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης και ειδικά της βουλγαροκρατούμενης ζώνης.
Τη δεύτερη μέρα υπό τους ήχους σεφαραδίτικης μουσικής πραγματοποίησε η χοροθεραπεύτρια Νίνα Αλκαλάη το εργαστήριό της «Διδασκαλία του Ολοκαυτώματος μέσω της Τέχνης», χρησιμοποιώντας ένα εικαστικό έργο της Hana Mirjam Kohnova από το στρατόπεδο του Τερεζίν, ένα έργο μεταπολεμικής τέχνης της Άρτεμης Αλκαλάη που αναφέρεται στο Ολοκαύτωμα και ένα ποιήμα του Τίτου Πατρίκιου που δε σχετίζεται καθόλου με το Ολοκαύτωμα. Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε ο Άγγελος Παληκίδης, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, ο οποίος τόνισε τη σημασία της διδακτικής και παιδαγωγικής αξίας του Ολοκαυτώματος και ανέδειξε πολλά προβλήματα που μπορεί να ανακύψουν κατά τη διαχείριση ενός τόσο τραυματικού παρελθόντος (π.χ. χρήση εικόνων φρίκης, κυκεώνας διαδικτύου κλπ). Κατόπιν, παρουσίασε την ιστοσελίδα shared histories/κοινές ιστορίες και ανέθεσε στους εκπαιδευτικούς, που είχαν χωριστεί ανά βαθμίδα εκπαίδευσης, να σχεδιάσουν μια ολοκληρωμένη διδακτική πρόταση.
Στη συνέχεια, η μουσειοπαιδαγωγός του ΕΜΕ, Οριέττα Τρέβεζα, υπογράμμισε τη σημασία της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης μέσω προγραμμάτων του ΕΜΕ διαθρησκευτικής γνωριμίας και Ολοκαυτώματος. Κατόπιν, η ιστορικός και ειδική ερευνήτρια του ΕΜΕ, Αλεξάνδρα Πατρικίου, χώρισε τους εκπαιδευτικούς σε τέσσερις ομάδες και τους μοίρασε υλικό για τέσσερις κοινότητες: Δράμα, Ξάνθη, Καβάλα και Σέρρες. Στόχος ήταν να συντάξουν μια διδακτική πρόταση για τον εκτοπισμό των Εβραίων της κάθε κοινότητας, μέσα από αντικρουόμενες πηγές. Το μέρος των εκπαιδευτικών προσεγγίσεων έκλεισε με την παρουσίαση του προγράμματος Crocus, που πραγματοποιήθηκε στο Γυμνάσιο Αγίου Αθανασίου, Δράμας από τις μαθήτριες Λυδία Τσολερίδου και Χρύσα Καραγιαννίδου. Στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού οι μαθητές που συμμετείχαν, εκτός του ότι φύτεψαν τους βολβούς, ταξίδεψαν και στη Θεσσαλονίκη για να γνωρίσουν τον Ιάκωβο Κοέν και να του πάρουν μια συνέντευξη. Επεξεργασμένη εκδοχή της συνέντευξης παρουσιάστηκε σε βίντεο και στο σεμινάριο. Στη συζήτηση που διεξάχθηκε έγιναν σημαντικές τοποθετήσεις, όχι μόνο από τους εκπαιδευτικούς αλλά και από τον Άγγελο Παληκίδη, τον Βασίλη Ριτζαλέο, την Ζανέτ Μπαττίνου, την Αλεξάνδρα Πατρικίου και τέλος από τον συγκινημένο Ιάκωβο Κοέν.
Τις εργασίες του διήμερου σεμιναρίου έκλεισε η διευθύντρια του ΕΜΕ, Ζανέτ Μπαττίνου, η οποία απαντώντας σε ερώτηση εκπαιδευτικού, αναφέρθηκε στην προσωπική ιστορία της οικογένειάς της, επιζησάντων του Άουσβιτς. Με αφορμή την προσωπική αυτή ιστορία ανέπτυξε το συνολικό σκεπτικό του ΕΜΕ για τη μεστή νοήματος διδασκαλία για το Ολοκαύτωμα, που μπορεί να μην ελαφρύνει το προσωπικό άχθος, αλλά σίγουρα δίνει κάποιο νόημα στη βαριά απώλεια και ενισχύει ζητήματα μνημόνευσης και κοινωνικής συνείδησης. Τον λόγο πήραν ο Άγγελος Παληκίδης και ο Βασίλης Ριτζαλέος, οι οποίοι μίλησαν για την απόσταση που έχει διανυθεί στη δημόσια ιστορία του Ολοκαυτώματος της περιοχής και εξέφρασαν τις ευχαριστίες τους τόσο προς το ΕΜΕ όσο και προς τους ενδιαφερόμενους εκπαιδευτικούς.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Στο εικοστό δεύτερο σεμινάριο διαπιστώθηκε ότι ο στόχος του ΕΜΕ να αναδείξει τις κατεστραμμένες από τη γενοκτονία εβραϊκές κοινότητες της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης βρήκε θερμή ανταπόκριση, χάρη στη πολύ καλή συνεργασία του ΕΜΕ με τοπικούς ειδικούς δασκάλους και καθηγητές, καθώς και στην κινητοποίηση τοπικών εκπαιδευτικών διευθύνσεων. Από τα 66 ερωτηματολόγια που απαντήθηκαν, συμπεραίνεται το έντονο ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών για το πολυπολιτισμικό παρελθόν της ευρύτερης περιοχής και την ανάγκη για μια πλουραλιστική οπτική απέναντι στο ιστορικό παρελθόν. Επρόκειτο για εξόχως ενημερωμένους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι έδωσαν μεγάλη σημασία στην τοπική ιστορία, αλλά και στην επαφή με ειδικούς ιστορικούς επιστήμονες της περιοχής.
Οι εκπαιδευτικοί εξέφρασαν την ικανοποίησή τους για το υλικό του σεμιναρίου (σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή), που τους προσφέρεται δωρεάν. Ενημερώθηκαν, επίσης, για τα εκπαιδευτικά προϊόντα του ΕΜΕ που μπορούν να δανειστούν ή να πραγματοποιήσουν παρόλη την απόσταση από την πρωτεύουσα. Ζωντανές και στοχαστικές υπήρξαν οι συζητήσεις, κυρίως στα εργαστήρια για τη σύνταξη διδακτικών προτάσεων.
© Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, Δεκέμβριος 2017
