ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΚΡΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΑΟΥΣΒΙΤΣ

ΣΥΝΤΟΜΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ
ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ
ΣΤΟ ΚΡΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΑΟΥΣΒΙΤΣ

(23-25 & 25-27 Απριλίου 2018)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κατόπιν πρωτοβουλίας της Γ.Γ. Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας και του Γ.Γ. Γιώργου Καλαντζή, το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος (ΕΜΕ) οργάνωσε το 2013 για πρώτη φορά ένα πιλοτικό πρόγραμμα εκπαιδευτικής επίσκεψης Ελλήνων μαθητών Λυκείου στο Κρατικό Μουσείο και Μνημείο του Άουσβιτς – Μπίρκεναου. Το πρόγραμμα τέθηκε εξαρχής υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων. Η επίσκεψη των μαθητών, που αποτέλεσε την πρώτη οργανωμένη εκπαιδευτική επίσκεψη από τη χώρα μας στον μεγαλύτερο τόπο μνήμης του Ολοκαυτώματος και έναν από τους εμβληματικότερους τόπους μνήμης της ανθρωπότητας, πραγματοποιήθηκε στις 10 Μαΐου 2013. Χάρη στα ενθαρρυντικά αποτελέσματα και την ανταπόκριση τόσο των μαθητών όσο και των εκπαιδευτικών, το πρόγραμμα συνεχίστηκε και τις επόμενες χρονιές. Το 2014, το Μουσείο του Άουσβιτς επισκέφθηκαν μαθητές και εκπαιδευτικοί από τα Ιωάννινα –χάρη στην ευγενική χορηγία του προέδρου του Δ.Σ. του ΕΜΕ Σαμουήλ Μάτσα– αλλά και από την Αθήνα, σε δύο διαδοχικές επισκέψεις, μεταξύ της 1^ης και 6^ης Μαΐου 2014. Από το 2015 και εξής, διενεργείται μαθητικός διαγωνισμός δημιουργίας video με θέμα το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων σε συγκεκριμένες εκπαιδευτικές περιφέρειες της χώρας. Το 2015 επισκέφθηκαν το στρατόπεδο 51 μαθητές και μαθήτριες από σχολεία των Αθηνών, της Θεσσαλονίκης, των Σερρών και του Κιλκίς. Το 2016 συμμετείχαν στο ταξίδι 80 μαθητές της Αθήνας, της Λάρισας και της Πάτρας, ενώ το 2017, 83 μαθητές από όλη την Αττική, τη Θεσσαλονίκη, τα Χανιά και το Αγρίνιο.

Τη φετινή χρονιά (2018), το πρόγραμμα διοργανώθηκε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, καθώς και την οικονομική στήριξη του ΙΝΕΔΙΒΙΜ και απευθύνθηκε στις διευθύνσεις δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Αττικής (Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄ Αθήνας, Ανατολικής και Δυτικής Αττικής και Πειραιά), Ανατολικής και Δυτικής Θεσσαλονίκης, Ξάνθης, Ροδόπης, Έβρου, Καβάλας, Δράμας, Βοιωτίας, Αρκαδίας και Χανίων. Παράλληλα, με πρωτοβουλία του ΕΜΕ, όπως συνηθίζεται από το 2015, αναζητήθηκαν ιδιώτες χορηγοί, ώστε να μπορέσει φέτος να συμμετάσχει αυτός ο αριθμός μαθητών. Τρία ιδιωτικά ιδρύματα ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του ΕΜΕ και υποστήριξαν με χορηγίες αυτή την προσπάθεια τα Ιδρύματα Σταύρος Νιάρχος (Αθήνα), Twinkle Foundation, Eleni Tsakopoulos-Kounalakis Fund of the Sacramento Region Community Foundation (Γενεύη-Ελβετία), καθώς και η ιδιώτης Anne Germanacos. Το ΕΜΕ τους ευχαριστεί θερμά για την εμπιστοσύνη και την υποστήριξή τους σε αυτό το τόσο σημαντικό πρόγραμμα.

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

Στο πλαίσιο συστηματοποίησης του προγράμματος, οι μαθητές που συμμετείχαν στο ταξίδι επελέγησαν με βάση τον μαθητικό διαγωνισμό. Σε απόλυτους αριθμούς, οι συμμετοχές έφτασαν σχεδόν τις 100, ενώ οι μαθητές ξεπέρασαν τους 250. Ο διαγωνισμός αφορούσε ομαδοσυνεργατική δημιουργία video (μέχρι τρία άτομα), διάρκειας έξι λεπτών με θέμα «Το Ολοκαύτωμα και οι Έλληνες Εβραίοι». Τα έργα αξιολογήθηκαν από ειδική επιτροπή της Διεύθυνσης Θρησκευτικής Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας, η οποία συγκροτήθηκε στα μέσα Φεβρουαρίου. Βάσει των αποτελεσμάτων του διαγωνισμού, έγιναν δεκτοί συνολικά 82 μαθητές και μαθήτριες από δημόσια και ιδιωτικά σχολεία της Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Καβάλας και Χανίων.

ΣΕΜΙΝΑΡΙΑΚΗ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ

Οι επιτυχόντες μαθητές και μαθήτριες, καθώς και οι επιβλέποντες καθηγητές παρακολούθησαν ένα ειδικό προπαρασκευαστικό σεμινάριο που διοργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε στο χώρο του ΕΜΕ την Πέμπτη 19 Απριλίου για τους μαθητές από την Αθήνα και τα Χανιά. Η προετοιμασία του ΕΜΕ για το εν λόγω σεμινάριο ακολούθησε τα πρότυπα φορέων του εξωτερικού που διαθέτουν πολυετή εμπειρία στη διοργάνωση ανάλογων εκπαιδευτικών επισκέψεων, όπως το Holocaust Education Trust (HET) στο Λονδίνο, το Ίδρυμα Yad Vashem στην Ιερουσαλήμ και, κυρίως, το ίδιο το Μουσείο του Άουσβιτς. Οι μαθητές χωρίστηκαν σε δύο ομάδες και παρακολούθησαν αρχικά μια ξενάγηση του Μουσείου από την διευθύντρια, Ζανέτ Μπαττίνου, με στόχο την γνωριμία με τις ελληνοεβραϊκές κοινότητες, την παράδοση και την ιστορία τους μέχρι και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη συνέχεια, οι μαθητές άκουσαν μια σύντομη παρουσίαση των γεγονότων του Ολοκαυτώματος από την ιστορικό και ειδική ερευνήτρια του ΕΜΕ, Αλεξάνδρα Πατρικίου και συζήτησαν μαζί της εκτενώς. Στο πλαίσιο αυτό οι μαθητές παρακολούθησαν αποσπάσματα από τη βιντεοσκοπημένη συνέντευξη του επιζήσαντα του Άουσβιτς, Ισαάκ Μιζάν, και διαβάστηκαν αποσπάσματα από το βιβλίο του Ερρίκου Σεβίλια, Αθήνα Άουσβιτς. Οι προσωπικές μαρτυρίες κέντρισαν το ενδιαφέρον των μαθητών και ακολούθησε μια πολύ ζωντανή συζήτηση με εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ερωτήσεις και τοποθετήσεις των μαθητών. Οι μαθητές από τη Θεσσαλονίκη και την Καβάλα ξεναγήθηκαν στο Εβραϊκό Μουσείο της πόλης την Τετάρτη 18 Απριλίου από τη Λούσυ Ναχμία. Ήρθαν σε επαφή με τους όρους “Εβραίος”, “Ισραηλίτης”, “Ισραηλινός” και έμαθαν για την ιστορία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης από την ίδρυση της πόλης μέχρι σήμερα. Στο τέλος της ξενάγησης οι μαθητές έθεσαν ερωτήματα, ενώ παράλληλα τους διαβάστηκαν πρακτικές οδηγίες για το ταξίδι τους.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ

Οι 82 μαθητές και μαθήτριες, μαζί με δέκα συνοδούς εκπαιδευτικούς, επισκέφθηκαν διαδοχικά, σε δύο αποστολές (43 και 39 μαθητές αντίστοιχα ), το Μουσείο Άουσβιτς, στις 24 και 26 Απριλίου αντίστοιχα. Και οι δύο ομάδες ακολούθησαν ένα εκτεταμένο (έξι και οκτώ ώρες αντίστοιχα) εκπαιδευτικό πρόγραμμα ξενάγησης στα αγγλικά από ειδικούς ξεναγούς του Μουσείου και συνοδεύονταν από τους συνεργάτες του ΕΜΕ ιστορικούς Αλεξάνδρα Πατρικίου και Ελένη Κούκη. Αφετηρία της ξενάγησης ήταν το στρατόπεδο Άουσβιτς Ι, όπου οι συμμετέχοντες στην επίσκεψη είχαν την ευκαιρία να περιηγηθούν σε ορισμένες από τις μόνιμες εκθέσεις του Μουσείου. Αρκετός χρόνος αφιερώθηκε στην ξενάγηση στο Μπλοκ 4, όπου εκτίθεται φωτογραφικό και άλλο υλικό σχετικό με τα επιμέρους στάδια της διαδικασίας εξόντωσης, στο Μπλοκ 5, όπου, σε ειδικές προθήκες, εκτίθενται υλικά, συγκλονιστικά τεκμήρια του Ολοκαυτώματος, τα οποία βρέθηκαν στο στρατόπεδο κατά την απελευθέρωσή του, όπως λ.χ. γυαλιά, ανθρώπινα τεχνητά μέλη, βαλίτσες, παπούτσια και άλλα προσωπικά αντικείμενα που ανήκαν στους δολοφονημένους. Το ενδιαφέρον και η συγκίνηση που έδειξαν μαθητές και εκπαιδευτικοί στους συγκεκριμένους χώρους ήταν αξιοσημείωτα. Αφού ολοκληρώθηκε η ξενάγηση στους χώρους του στρατοπέδου Άουσβιτς Ι, οι επισκέπτες μεταφέρθηκαν με ιδιωτικό πούλμαν στο στρατόπεδο Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου, όπου είχαν την ευκαιρία να δουν από κοντά τα ερείπια των κτισμάτων, όπως λ.χ. των κρεματορίων, όπου συντελέστηκε ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ιστορία της ανθρωπότητας, αλλά και πιο άγνωστων κτισμάτων, όπως τα πέτρινα παραπήγματα, όπου κρατούνταν τα παιδιά Πολωνών – μη Εβραίων κρατουμένων. Στον συγκεκριμένο χώρο, η ξενάγηση συνοδεύτηκε και από ελεύθερη συζήτηση, με ερωτήσεις εκ μέρους των μαθητών προς τους ξεναγούς και τους ιστορικούς του ΕΜΕ, που πρόδιδαν τόσο το ενδιαφέρον τους να μάθουν για τη ζωή στο στρατόπεδο και συγκεκριμένα σημαντικά περιστατικά τόσο Ελλήνων όσο και άλλων κρατουμένων. Η επίσκεψη ολοκληρώθηκε με μεστές νοήματος συζητήσεις για τις εγγενείς αντιφάσεις μεταξύ φρικαλεοτήτων και της όμορφης φύσης που περιβάλλει το στρατόπεδο, για τα όρια των ανθρώπινων συμπεριφορών, καθώς και για τον αδιανόητο χαρακτήρα του εγκλήματος.

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΑΠΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

H συνάντηση αποθεραπείας, με την οποία ολοκληρώνεται πάντα η σημαντική αυτή εκπαιδευτική διαδικασία, φέτος, όπως και τα τελευταία δύο χρόνια, έλαβε χώρα σε αίθουσα του Υπουργείου Παιδείας στις 11 Μαΐου. Τους μαθητές/τριες από σχολεία της Αττικής, της περιφέρειας Θεσσαλονίκης, της Καβάλας και των Χανίων που διακρίθηκαν στο διαγωνισμό βράβευσε ο Γενικός Γραμματέας Διά Βίου Μάθησης και Νέας Γενιάς, κ. Παυσανίας Παπαγεωργίου. Οι μαθητές/τριες που βραβεύθηκαν στο διαγωνισμό μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους από την επίσκεψη τους στο Μουσείο του Άουσβιτς. Ο προϊστάμενος της διεύθυνσης θρησκευτικής εκπαίδευσης και διαθρησκευτικών σχέσεων, αιδεσιμολογιώτατος π. Σταύρος Μπόζος, κατά την εναρκτήρια ομιλία του τόνισε τη σημασία εδραίωσης του θεσμού του μαθητικού διαγωνισμού για την προαγωγή του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη βιωματική του αξία. Η διευθύντρια του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, κ. Ζανέτ Μπαττίνου, ενθάρρυνε και συντόνισε τη συζήτηση. Στόχος της συνάντησης αυτής είναι και η ολοκλήρωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας που έχει ξεκινήσει στην αρχή του σχολικού έτους με την προκήρυξη του διαγωνισμού. Δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να αναστοχαστούν ό,τι είχαν μελετήσει μέσα από άλλη οπτική. Έτσι, οι μαθητές συζήτησαν εκτενώς την εμπειρία επίσκεψης στον εμβληματικό τόπο μαρτυρίου∙ μια συζήτηση η οποία υπήρξε τόσο ουσιαστική όσο και συναισθηματική. Μίλησαν για την αντίφαση της ομορφιάς της φύσης με την φρικαλεότητα των εγκλημάτων, για το όριο της ανθρώπινης διαστροφής, για τον αδιανόητο χαρακτήρα των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν. Κατάφεραν, επίσης, να παρουσιάσουν –όσοι ήθελαν– πρωτότυπα καλλιτεχνικά έργα που δημιούργησαν μετά την επίσκεψη. Συγκινημένος ο κ. Παπαγεωργίου μοίρασε τα βραβεία και τους επαίνους σε κάθε μαθητή. Θεωρήθηκε μια κατ’ εξοχήν αξέχαστη εμπειρία ζωής.

Είναι σαφές, λοιπόν, ότι η επίσκεψη στο Άουσβιτς αποτελεί από κάθε άποψη μια εμβληματική εμπειρία με μεγάλη εκπαιδευτική σημασία. Τα λόγια των παιδιών, τα οποία εκφράστηκαν μέσα από κείμενα και φωτογραφίες που δημιούργησαν για την περίσταση, αποκάλυψαν πως η επίσκεψη όχι μόνο συμπύκνωσε γνώσεις και συναισθήματα, αλλά δημιούργησε και ισχυρά αντισώματα απέναντι στην αδιαφορία, την άρνηση ή τη σχετικοποίηση του Ολοκαυτώματος. Επίσης, έδωσε τη δυνατότητα σε όσους είχαν την ευκαιρία να συμμετάσχουν στο ταξίδι μνήμης να αποκτήσουν τα κατάλληλα ερμηνευτικά εργαλεία για το σήμερα και να καταστούν φορείς ευθύνης και γνώσης σε μια εποχή που μαστίζεται από προβλήματα, όπως ο ρατσισμός, ο αντισημιτισμός, η μισαλλοδοξία και η ξενοφοβία.

Ζανέτ Μπαττίνου, Διευθύντρια ΕΜΕ
© ΕΜΕ, Αθήνα, Μάιος 2018