ΥΠΟΜΝΗΜΑ
ΓΙΑ ΤO ΕΙΚΟΣΤΟ ΤΡΙΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ
«ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»
ΤΟΥ ΕΒΡΑΪΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΑΘΗΝΑ, 15-16 ΜΑΡΤΙΟΥ 2018
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος έχει ήδη οργανώσει και πραγματοποιήσει, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, είκοσι δύο (22) σεμινάρια για δάσκαλους και καθηγητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με θέμα «Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα», έντεκα εκ των οποίων πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα (2004, 2006, 2007, 2009, 2010, 2011, 2013, 2014, 2015, 2016 και 2017) και τρία στη Θεσσαλονίκη (2005, 2014, 2015). Το 2012 και στο διάστημα 2014-2016 πραγματοποιήθηκαν επίσης σεμινάρια σε Ιωάννινα, Βόλο, Ζάκυνθο, Πάτρα, Λάρισα, Καρπενήσι, Δίστομο και Δράμα, τα οποία έδωσαν έμφαση και στις τοπικές διαστάσεις του Ολοκαυτώματος. Η πραγματοποίηση του σεμιναρίου αυτού στην Αθήνα, το οποίο, όπως και το 2017 χρηματοδοτήθηκε γενναιόδωρα από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, δίνει τη δυνατότητα ανανέωσης του προγράμματος, δημιουργίας νέων εργαστηρίων, καθώς και πρόσκλησης διακεκριμένων επιστημόνων από το εξωτερικό.
ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το εικοστό τρίτο σεμινάριο πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 15 και 16 Μαρτίου 2018, στο Ιωνικό Κέντρο (Λυσίου 11, Πλάκα). Συνολικά, περισσότεροι από 90 εκπαιδευτικοί συμμετείχαν ενεργά στις εργασίες του διημέρου, που πρόσφεραν τους προβληματισμούς και τις σκέψεις τους, με αποτέλεσμα την επιτυχή διεξαγωγή του επιμορφωτικού σεμιναρίου. Η θερμή ανταπόκριση που συναντά κάθε φορά το σεμινάριο αυτό αποτελεί ισχυρό κίνητρο για το ΕΜΕ προκειμένου να συνεχίσει να συμβάλει στην προώθηση της δημοκρατικής εκπαίδευσης.
Τις εργασίες του σεμιναρίου χαιρέτισαν ο πρόεδρος του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, Σαμουήλ (Μάκη) Μάτσας, ο οποίος μίλησε για τη μοναδικότητα του φαινομένου «Ολοκαύτωμα» και τη σημασία της διδασκαλίας του στο ελληνικό σχολείο, ο Γιώργος Καλαντζής, Γενικός Γραμματέας Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, ο οποίος τόνισε τη σημασία των επιμορφωτικών σεμιναρίων προκειμένου οι αυριανοί πολίτες να αναπτύξουν άμυνες ενάντια στο λαϊκισμό. Μίλησε ακόμη και για τη σημασία του πιο πετυχημένου θεσμού, του ετήσιου μαθητικού διαγωνισμού δημιουργίας βίντεο με θέμα το διωγμό των Ελλήνων Εβραίων και εξήγησε ότι ο θεσμός αυτός δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς τα επιμορφωτικά αυτά σεμινάρια. Τους χαιρετισμούς έκλεισε η Διευθύντρια του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, Ζανέτ Μπαττίνου, που παρουσίασε ένα σύντομο ιστορικό του σεμιναρίου και αναφέρθηκε στο υλικό που λαμβάνουν οι εκπαιδευτικοί. Στο πρώτο μέρος του σεμιναρίου, εστιασμένο στις ιστορικές προσεγγίσεις, η ερευνήτρια του ΕΜΕ και υποψήφια διδάκτορας στην αρχαία ιστορία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Αναστασία Λουδάρου, ανέτρεξε στις πρώτες ενδείξεις εβραϊκής παρουσίας στον ελλαδικό χώρο κατά την αρχαιότητα και προχώρησε στις επόμενες ιστορικές περιόδους (Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Αυτοκρατορία) και διευκρίνισε το περιεχόμενο και τις ποικίλες διαδρομές των όρων Εβραίος, Ισραηλίτης, Ιουδαίος και Ισραηλινός. Κατόπιν, τον λόγο πήρε η μουσειολόγος, Δώρα Κεχαγιά, ώστε να παρουσιάσει το νέο διαδραστικό dvd που έχει δημιουργήσει το ΕΜΕ με θέμα «Οι Εβραίοι της Ελλάδας. 2300 χρόνια ιστορίας και παράδοσης». Πρόκειται για μια διαδραστική εφαρμογή προβολής αρχειακού υλικού, η οποία πλέον θα λειτουργεί και στο χώρο του Μουσείου ως σταθμός πληροφόρησης/infokiosk, εκτός από εκπαιδευτικό υλικό. Η εφαρμογή παρουσιάζει την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας και περιέχει πληροφορίες για τη θρησκευτική παράδοση και τις καθημερινές συνήθειές τους, καθώς και την παρουσία τους στην πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή του τόπου. Στη συνέχεια, η υποψήφια διδάκτορας σύγχρονης ιστορίας, Ελένη Μπεζέ μίλησε για το διαδραστικό dvd του ΕΜΕ που εστιάζει αποκλειστικά στο διωγμό των Ελλήνων Εβραίων κατά τη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής και τόνισε πώς η δομή του αντανακλά μία από τις βασικές αρχές της ιστορικής επιστήμης, την πλαισίωση.
Το δεύτερο μέρος περιελάμβανε δύο σημαντικές διαλέξεις επιφανών ιστορικών, της Οντέν Βαρών – Βασάρ (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο) και του Tal Bruttmann (EHESS). Η μεν πρώτη εστίασε στην ελληνική περίπτωση εκτοπίσεων εβραϊκών πληθυσμών, καθώς και σε ζητήματα μνήμης και ιστοριογραφίας της Shoah. Ο δε δεύτερος επικεντρώθηκε στις ναζιστικές αντιεβραϊκές πολιτικές και στον τρόπο κλιμάκωσης με την πάροδο του χρόνου. Σημείωσε, επίσης, τη σημασία προσεκτικής «ανάγνωσης» ναζιστικών φωτογραφιών, προκειμένου να γίνουν αντιληπτές οι ποικίλες αναγνώσεις που απαιτούνται για την ουσιαστική κατανόηση και ερμηνεία των φωτογραφιών αυτών. Η πρώτη μέρα έκλεισε με σύντομη περιήγηση στην μόνιμη έκθεση του ΕΜΕ και στην περιοδική έκθεση με τίτλο «Μέσα από τον φακό του Νισήμ Λεβή. μια οικογένεια, μια εποχή».
Η δεύτερη μέρα ξεκίνησε με τις εκπαιδευτικές προσεγγίσεις και συγκεκριμένα το εργαστήριο της Νίνας Αλκαλάη, και τις προτάσεις για μια βιωματική διδασκαλία του Ολοκαυτώματος μέσω της τέχνης, χρησιμοποιώντας το ποίημα του Τίτου Πατρίκιου «Το φάρμακο» και ένα βίντεο από την εγκατάσταση (installation) του Christian Boltanski «Personnes», προκειμένου να συζητηθούν θέματα απώλειας, μνήμης και ανωνυμίας των θυμάτων. Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε, η διδάκτορας σύγχρονης ιστορίας του ΕΚΠΑ, Ελένη Κούκη, για να πραγματοποιήσει ένα πρωτότυπο και νέο εργαστήριο αξιοποιώντας το γκράφικ νόβελ «Maus» ως εκπαιδευτικό εργαλείο. Το εργαστήριο προκάλεσε μια πολύ ζωντανή συζήτηση, τόσο για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να αξιοποιηθεί ανάλογα με τις ηλικιακές ομάδες, ή ακόμη και για το αν μπορεί όντως να αξιοποιηθεί. Κατόπιν, η Ελένη Μπεζέ παρουσίασε συγκεκριμένες μαρτυρίες κρυμμένων παιδιών και τόνισε τη σημασία της ατομικής οπτικής, προκειμένου να γίνει κατανοητό το τι περιλαμβάνει η λεγόμενη «εμπειρία του Ολοκαυτώματος». Σ’ αυτό το εργαστήριο οι εκπαιδευτικοί δεν έκαναν μόνο τις δικές τους προτάσεις, αλλά δόθηκε η ευκαιρία να εκφραστούν απορίες σχετικά με την κατάλληλη χρήση των πηγών. Στη συνέχεια, η κ. Οριέττα Τρέβεζα, μουσειοπαιδαγωγός του ΕΜΕ, παρουσίασε συνοπτικά τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τις μουσειοσκευές που σχετίζονται με το Ολοκαύτωμα, που μπορούν να αξιοποιήσουν οι εκπαιδευτικοί καθ’ όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους.
Στο τρίτο και τελευταίο μέρος των εκπαιδευτικών προσεγγίσεων, ο Άγγελος Παληκίδης, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, πραγματοποίησε μια ωριαία κατατοπιστική διάλεξη σχετικά με τη διδασκαλία του τραυματικού παρελθόντος, το οποίο για τη ελληνική περίπτωση συνίσταται στα εξής τρία ιστορικά γεγονότα: Ολοκαύτωμα, Μικρασιατική Καταστροφή και προσφυγικό και αντίποινα της κατοχικής περιόδου. Τη διάλεξη του Παληκίδη ολοκλήρωσε το παράδειγμα του εκπαιδευτικού προγράμματος για τη Σφαγή στο Δίστομο, το οποίο δημιούργησε το ΕΜΕ σε συνεργασία με το Μουσείο Θυμάτων Ναζισμού Διστόμου. Την παρουσίαση ανέλαβε η Αμαλία Παπαϊωάννου, μέλος της Διοικούσας Επιτροπής ΜΘΝ.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Από τα 66 ερωτηματολόγια που απαντήθηκαν, συμπεραίνεται ότι το επιμορφωτικό έργο του ΕΜΕ βρίσκει διαρκώς αυξανόμενη ανταπόκριση. Οι εισηγήσεις σχετικά με το πώς εκτυλίσσεται η γενοκτονία στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στην Ελλάδα θεωρήθηκαν επαρκώς κατατοπιστικές. Ιδιαίτερα θερμή ανταπόκριση βρήκε, ειδικά η εισήγηση του Άγγελου Παληκίδη για τις εκπαιδευτικές προσεγγίσεις του τραυματικού παρελθόντος. Όπως και σε προηγούμενα σεμινάρια, εκφράστηκε η επιθυμία για περισσότερα βιωματικά εργαστήρια, πρακτικές συμβουλές και σχέδια μαθήματος. Επίσης, οι εκπαιδευτικοί διατύπωσαν ενδιαφέρουσες προτάσεις για μελλοντικά σεμινάρια, όπως ιστορία του αντισημιτισμού, στρατοπεδική λογοτεχνία, κινηματογράφος και Ολοκαύτωμα. Μίλησαν πολύ θετικά για την οργάνωση του σεμιναρίου και για την ανάγκη ευαισθητοποίησης της εκπαιδευτικής κοινότητας πάνω σε αυτά τα ζητήματα. Εξέφρασαν τις ευχαριστίες τους για το παρεχόμενο υλικό και δεσμεύτηκαν να το αξιοποιήσουν άμεσα.
© Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, Μάιος 2018
