«ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»
Εισαγωγή
Το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος σχεδίασε και οργάνωσε τέσσερα σεμινάρια για δασκάλους και καθηγητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και μουσειοπαιδαγωγούς, με θέμα: «Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα». Το πρώτο σεμινάριο πραγματοποιήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 2004 στην Αθήνα και πήραν μέρος συνολικά 86 άτομα. Στις 23 Οκτωβρίου 2005 πραγματοποιήθηκε στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης το δεύτερο σεμινάριο, στο οποίο συμμετείχαν περισσότερα από 85 άτομα, ανάμεσα στα οποία 58 εκπαιδευτικοί, εκπρόσωποι υπουργείων, οργανισμών και φορέων, καθώς και ενδιαφερόμενοι ιδιώτες. Στις 19 και 20 Οκτωβρίου 2006 έγινε στην Αθήνα το τρίτο σεμινάριο, στο οποίο συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, 59 εκπαιδευτικοί.
Γενικό πλαίσιο
Στις 18 και 19 Οκτωβρίου 2007 -Πέμπτη και Παρασκευή- το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος διοργάνωσε στο ξενοδοχείο «Ηλέκτρα Παλλάς» στην Αθήνα το τέταρτο σεμινάριο για το ίδιο θέμα. Το σεμινάριο τέλεσε και πάλι υπό την αιγίδα του υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και υποστηρίχθηκε από το υπουργείο Παιδείας, μέσω της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, το υπουργείο Εξωτερικών και την πρεσβεία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, ενώ είχε την ηθική στήριξη από τον οργανισμό International Task Force for Holocaust Education, Remembrance and Research. Επίσης, η εταιρεία Μωρίς Γκαττένιο ΑΕΒΕ, προσέφερε όπως κάθε χρόνο, την γραφική ύλη για το σεμινάριο. Συμμετείχαν σε αυτό 12 ομιλητές διαφόρων ειδικοτήτων, ενώ τις παρουσιάσεις παρακολούθησαν συνολικά 74 εκπαιδευτικοί.
Η πρώτη συνεδρία -την Πέμπτη 18 Οκτωβρίου 2007- άνοιξε με τους χαιρετισμούς, με πρώτο τον εξοχότατο κ. Wolfgang Schultheiss, πρεσβευτή της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Ακολούθησε ο πρέσβης Αλέξανδρος Φίλωνας, εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών και επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας στο International Task Force. Στη συνέχεια χαιρέτισε ο κ. Ευάγγελος Συρίγος, νέος ειδικός γραμματέας Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας, καθώς και ο κ. Μίνως Μορδοχάι, αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος. Αναγνώστηκε, τέλος, μήνυμα από την κ. Μπέρρυ Ναχμία, πρόεδρο του Συλλόγου Ομήρων Ισραηλιτών Ελλάδος και εκπρόσωπο των επιζώντων του Ολοκαυτώματος.
Εισηγήσεις
Περνώντας στο καθαυτό μέρος του σεμιναρίου, αρχικά έγινε προσπάθεια να τοποθετηθεί το δύσκολο θέμα του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων στο ευρύτερο ιστορικό του πλαίσιο, το οποίο και αποτελεί προϋπόθεση για την κατανόηση ενός τόσο ακραίου ιστορικού συμβάντος.
Η Μαρία Ευθυμίου, καθηγήτρια του Ιστορικού-Αρχαιολογικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, έκανε μια σύντομη αλλά εξαιρετικά περιεκτική αναδρομή στην -2.300 ετών- παρουσία των Εβραίων στον ελληνικό χώρο. Περιγράφοντας το πλαίσιο των σχέσεων μεταξύ ελληνικής και εβραϊκής διασποράς ανά τους αιώνες, κατέδειξε την άλλοτε αρμονική και άλλοτε δύσκολη συνύπαρξη των δύο λαών.
Στη συνέχεια, ο Αλέξιος Μενεξιάδης, ιστορικός, παρουσίασε τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα από την ιταλική επίθεση του 1940 μέχρι και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Με βάση φωτογραφικό υλικό και αντικείμενα από τη συλλογή του Ε.Μ.Ε., φώτισε πτυχές δύσκολες, όπως η οικονομική εκμετάλλευση των περιουσιών των εκτοπισθέντων, αλλά και ελπιδοφόρες, όπως η αυτοθυσία ανθρώπων που προσπάθησαν να προστατεύσουν τους Εβραίους συμπολίτες τους.
Εμβαθύνοντας από το πρώτο επίπεδο της απλής παρουσίασης των ιστορικών γεγονότων, η Οντέτ Βαρών-Βασάρ, ιστορικός, μίλησε για το Άουσβιτς στη συλλογική συνείδηση και μνήμη: πώς δηλαδή και με ποιες διεργασίες της συλλογικής μνήμης το συγκεκριμένο στρατόπεδο έχει γίνει συνώνυμο της απόπειρας εξολόθρευσης ενός ολόκληρου λαού και γιατί η 27η Ιανουαρίου, ημέρα της απελευθέρωσής του, έχει οριστεί ως Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος.
Κάνοντας τη διάκριση μεταξύ στρατοπέδων συγκέντρωσης και στρατοπέδων εξόντωσης, σχολίασε τη χρήση του όρου «Ολοκαύτωμα» σε αντιπαράθεση με τους όρους «Shoah» και «Γενοκτονία», ενώ καυτηρίασε τα φαινόμενα αναθεωρητισμού της Ιστορίας ή και άρνησης ακόμη του Ολοκαυτώματος όχι μόνο από τα νεοφασιστικά ή νεοναζιστικά κόμματα, αλλά και από την «προοδευτική» Αριστερά ορισμένες φορές.
Ακολούθησε ο Νίκος Τζαβάρας, νευρολόγος-ψυχίατρος και διευθυντής της Ψυχιατρικής Κλινικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, ο οποίος μίλησε για τον αντισημιτισμό και την προκατάληψη στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Αναφέρθηκε στις στερεοτυπικές μορφές του Εβραίου ως του απόλυτου «Άλλου», καθώς και στην παραληρηματική μορφή της αντισημιτικής προκατάληψης, που θεωρεί τον Εβραίο υπεύθυνο για χίλια-δυο κακά. Μέσω συγκεκριμένου κλινικού παραδείγματος, μάλιστα, κατέδειξε πόσο βαθιά μπορεί να είναι η προκατάληψη αυτή και διατύπωσε τις επιφυλάξεις του αναφορικά με το κατά πόσο μπορεί να «εκριζωθεί» μέσω της Ιστορίας, της λογικής και των σεμιναρίων.
Η πρώτη αυτή συνεδρία έκλεισε με τις ιδιαίτερα συγκινητικές μαρτυρίες τριών επιζώντων της εποχής εκείνης: του Σαμ Νεχαμά, ο οποίος επέζησε από τα στρατόπεδα του Άουσβιτς-Μπίρκεναου και του Μπούχενβαλντ, του Σαλβατώρ Μπακόλα, που υπήρξε αντάρτης της Εθνικής Αντίστασης, και του Αλέξανδρου Σιμχά, ο οποίος επέζησε κρυπτόμενος, ως μικρό παιδί, σε χριστιανικές οικογένειες.
Η ημέρα τελείωσε με τη δεξίωση που παρέθεσε το Ε.Μ.Ε. για τους εκπαιδευτικούς και τους επισήμους. Κατά τη διάρκειά της οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να περιηγηθούν στην περιοδεύουσα έκθεση του Ε.Μ.Ε. με τίτλο «Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, 1941-1944», η οποία είχε στηθεί στον χώρο του Μουσείου ειδικά για την περίσταση.
Επίσης, είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν την παρουσίαση της νέας ηλεκτρονικής διαδραστικής εφαρμογής του Μουσείου με θέμα το Ολοκαύτωμα. Αυτή αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά εκπαιδευτικά σχέδια του Μουσείου, καθώς η εγκατάσταση διαδραστικών τερματικών πληροφόρησης με οθόνες αφής -στον χώρο του Ολοκαυτώματος και σε δύο ακόμη τομείς του εκθεσιακού χώρου, όπως και στη βιβλιοθήκη του Μουσείου- βρίσκεται από φέτος στο στάδιο της υλοποίησης. Με την ψηφιακή αυτή εφαρμογή, επιδίωξη του Μουσείου είναι να προσφέρει ένα εκπαιδευτικό προϊόν εύχρηστο, λειτουργικό και χρήσιμο για το κοινό. Η αμεσότητα της παρουσίασης, σε συνδυασμό με τη δυνατότητα εστίασης στα επιμέρους θέματά της, θα καταστήσει την εφαρμογή ένα σημαντικό διδακτικό βοήθημα για τον δάσκαλο και τον καθηγητή, αλλά και πηγή ιστορικών στοιχείων και οπτικοακουστικού υλικού για κάθε ενδιαφερόμενο.
Στη δεύτερη συνεδρία -την Παρασκευή 19 Οκτωβρίου 2007- οι παρουσιάσεις εστιάστηκαν περισσότερο στο πρακτικό μέρος της διδασκαλίας για το Ολοκαύτωμα.
Η Emma O’Brien, εκπαιδευτικός του Imperial War Museum στο Λονδίνο, η οποία διαθέτει εκτεταμένη μόνιμη έκθεση για το Ολοκαύτωμα στο εργαστήριό της -με τίτλο «Γιατί, τι και πώς να διδαχθεί το Ολοκαύτωμα στην τάξη»-, έδωσε τις κατευθυντήριες γραμμές και οδηγίες, καθώς και τη μεθοδολογία που συνιστά ο οργανισμός International Task Force ώστε να βοηθήσει τους διδάσκοντες στο δύσκολο αυτό έργο τους. Τελειώνοντας, παρουσίασε ένα μικρό παράδειγμα εργασίας με χρήση προπολεμικών φωτογραφιών, σχεδιασμένο για μαθητές 14 ετών περίπου.
Στη συνέχεια, η Shira Magen, επικεφαλής του τμήματος για την Ελλάδα στη Διεθνή Σχολή Σπουδών του Ολοκαυτώματος του Γιαντ Βασέμ, παρουσίασε ένα εκπαιδευτικό βοήθημα του οργανισμού για τον αντισημιτισμό και τη μισαλλοδοξία, υπό τον τίτλο «Ήταν Αυτοί, όχι Εμείς», το οποίο απευθύνεται σε παιδιά γυμνασίου. Διερευνώντας πώς δημιουργούνται, μεταδίδονται και διαιωνίζονται οι προκαταλήψεις προς τον «Άλλο», η διδακτική αυτή ενότητα επιδιώκει να αποτελέσει εργαλείο και να γίνει βοηθός του εκπαιδευτικού για τη συζήτηση και την αντιμετώπιση τέτοιων προκαταλήψεων μέσα στην τάξη.
Ακολούθησε από την Αναστασία Κυρκίνη-Κούτουλα, διδάκτορα Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και σύμβουλο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, η παρουσίαση των νέων πηγών και εγχειριδίων σχετικά με το Ολοκαύτωμα που έχουν εγκριθεί από το υπουργείο Παιδείας για χρήση τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αναφέρθηκε σε συγκεκριμένα παραθέματα από τα βιβλία αυτά, αναλύοντας την προέλευση των πηγών και τα κριτήρια με τα οποία επιλέχθηκαν. Μερικά από τα νέα εγχειρίδια χρησιμοποιούνται ήδη στα σχολεία, ενώ άλλα βρίσκονται στο στάδιο της παραγωγής.
Ο Γιώργος Κόκκινος, αναπληρωτής καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ανέπτυξε το θέμα «Ζητήματα Ιστοριογραφίας του Ολοκαυτώματος: Δημόσια Ιστορία και Ιδεολογικές Χρήσεις του», κάνοντας αναφορά σε σχετικά φαινόμενα, ιδεολογικά ρεύματα, εκδόσεις και κινηματογραφικές ταινίες ανά χώρα στα χρόνια που ακολούθησαν τον πόλεμο μέχρι σήμερα.
Η ομάδα των εκπαιδευτικών από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, με επικεφαλής τον κ. Κόκκινο, μαζί με την Ευαγγελία Κουνέλη, την Κική Σακκά και τον Σταύρο Παπαδόπουλο, παρουσίασαν μια σειρά από ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες προτάσεις για τη διδακτική προσέγγιση του Ολοκαυτώματος στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Το εξαίρετο διδακτικό παράδειγμα της κ. Κουνέλη βασίζεται, μεταξύ άλλων, στην αξιοποίηση των ημερολογίων δύο μικρών παιδιών, της Άννας Φρανκ (Ολλανδία) και της Ροζίνας Πάρδο (Ελλάδα), που τα έγραψαν ενώ κρυβόντουσαν από τη ναζιστική καταδίωξη.
Η κ. Σακκά αναφέρθηκε στα αναλυτικά προγράμματα της Ιστορίας και στο πώς η δόμησή τους ως προς τη μορφή και το περιεχόμενο επηρεάζει και τις προσεγγίσεις του Ολοκαυτώματος.
Ο κ. Παπαδόπουλος, αναφέρθηκε στη συνέχεια του προγράμματος που παρουσιάστηκε στο περσινό σεμινάριο, όπου χρησιμοποιήθηκε η διερεύνηση της τοπικής ιστορίας της Ρόδου για τη διδασκαλία μιας ευρύτερης ενότητας της Ιστορίας, στη συγκριμένη περίπτωση του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και του Ολοκαυτώματος. Τέλος, o Γιώργος Κόκκινος παρουσίασε το θέμα: «Οι Εβραίοι της Ρόδου στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Κομμουνιστικός λόγος και πολιτισμικός αντισημιτισμός»
Η Ζανέτ Μπαττίνου, διευθύντρια του Ε.Μ.Ε., έκανε μια σύντομη παρουσίαση του υλικού που περιείχε ο φάκελος που διανεμήθηκε στους συμμετέχοντες -φωτοαντίγραφα άρθρων και σχετικό έντυπο υλικό-, με σκοπό να ενισχύσει τη διδασκαλία για το Ολοκαύτωμα και κυρίως να καταδείξει τη σημασία της για το σήμερα.
Παρουσίασε, επίσης, ξεχωριστά τα τρία πρακτικά εγχειρίδια που εξέδωσε το Ε.Μ.Ε. Το πρώτο είναι η μετάφραση των οδηγιών του ITF στην ελληνική γλώσσα, την οποία πραγματοποίησε το Ε.Μ.Ε. Το δεύτερο, υπό τον τίτλο «Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα», αποτελεί μετάφραση και προσαρμογή του μεγαλύτερου μέρους του αντίστοιχου εγχειριδίου του United States Holocaust Memorial Museum. Περιέχει οδηγίες προς τους εκπαιδευτικούς, οι οποίες θα τους βοηθήσουν στην προσέγγιση της θεματικής του Ολοκαυτώματος μέσα από συγκεκριμένες διδακτικές τεχνικές, καθώς και τρόπους χειρισμού των δύσκολων ερωτημάτων που προκύπτουν συνήθως κατά τη διδασκαλία στην τάξη.
Το τρίτο, με τίτλο «Προετοιμάζοντας Ημέρες Μνήμης του Ολοκαυτώματος», αποτελεί μετάφραση και προσαρμογή των σχετικών προτάσεων προς τους εκπαιδευτικούς από τους διαδικτυακούς τόπους του Yad Vashem και του ODIHR (Office for Democratic Institutions and Human Rights του ΟΑΣΕ).
Στη συνέχεια, η Οριέττα Τρέβεζα-Σούση, μουσειοπαιδαγωγός του Ε.Μ.Ε., παρουσίασε την καινούργια μουσειοσκευή του Εβραϊκού Μουσείου με τίτλο «Μια έκθεση για το Ολοκαύτωμα σε Μουσειο-βαλίτσα: ένα νέο εκπαιδευτικό εργαλείο του Ε.Μ.Ε.». Πρόκειται για μια μικρή έκθεση για το Ολοκαύτωμα, ειδικά κατασκευασμένη ώστε να μεταφέρεται σε μια συνηθισμένη μουσειο-βαλίτσα, χωρισμένη σε τρεις διδακτικές ενότητες και απολύτως κατάλληλη για επεξεργασία και παρουσίαση από τα ίδια τα παιδιά μέσα στην τάξη.
Ολοκληρώνοντας τα εργαστήρια, η καθηγήτρια χορού και χοροθεραπεύτρια Νίνα Αλκαλάη παρουσίασε το θεωρητικό υπόβαθρο ενός εναλλακτικού τρόπου διδασκαλίας, καθώς και τις προτάσεις της για μια «Βιωματική Διδασκαλία του Ολοκαυτώματος μέσω της Τέχνης». Στη συνέχεια πραγματοποίησε μια άσκηση με τους εκπαιδευτικούς, με σκοπό να καταδείξει το πώς η βιωματική προσέγγιση του Ολοκαυτώματος μέσω των τεχνών μπορεί να «μιλήσει» πιο άμεσα στα παιδιά από οποιαδήποτε ιστορικο-επιστημονική παρουσίαση.
Συμπεράσματα
Το σεμινάριο έληξε με τη διατύπωση των συμπερασμάτων από τις παρουσιάσεις των δύο ημερών. Μετά το πέρας των εργασιών οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο αξιολόγησης, το οποίο είχε διανεμηθεί με σκοπό τη βελτίωση του σεμιναρίου. Από τις απαντήσεις τους συνάγεται ότι η γνώμη τους για τη διοργάνωση και το περιεχόμενο του σεμιναρίου ήταν θετική. Αποτελεί διαπίστωση από τις συζητήσεις μας με τους εκπαιδευτικούς, αλλά και από τα σχόλιά τους στο ερωτηματολόγιο αξιολόγησης, ότι το σεμινάριο θα πρέπει να έχει μεγαλύτερη διάρκεια στο μέλλον, πιθανώς 2½ μέρες -αντί για 1½- ή να γίνεται δύο φορές τον χρόνο. Επίσης, οι εκπαιδευτικοί ζήτησαν περισσότερες ημερίδες, εργαστήρια και διαλέξεις για το Ολοκαύτωμα και για σχετικά θέματα, όπως η ιστορία των Ελλήνων Εβραίων, η συμβολή τους στην ελληνική κοινωνία, ο αντισημιτισμός, ο ιστορικός αναθεωρητισμός, οι σύγχρονες γενοκτονίες κ.ά. Υπάρχει ακόμη έντονο ενδιαφέρον για τη διενέργεια υποδειγματικής διδασκαλίας πάνω στο Ολοκαύτωμα και για την παρουσίαση περισσότερων σχετικών διδακτικών προτάσεων, αίτημα που έχει διατυπωθεί και παλιότερα. Τέλος, πολλοί από τους εκπαιδευτικούς συμπλήρωσαν τα στοιχεία τους σε διαθέσιμη σελίδα, με σκοπό να βρίσκονται σε επαφή με το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος προκειμένου να ενημερώνονται για εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς και για τη συγκεκριμένη ετήσια εκπαιδευτική διημερίδα.
