ΥΠΟΜΝΗΜΑ
ΓΙΑ ΤO ΕΙΚΟΣΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ
«ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»
ΤΟΥ ΕΒΡΑΪΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΑΘΗΝΑ, 9-11 ΜΑΡΤΙΟΥ 2017
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος έχει ήδη οργανώσει και πραγματοποιήσει, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, δεκαεννέα (19) σεμινάρια για δάσκαλους και καθηγητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με θέμα «Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα», δέκα εκ των οποίων πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα (2004, 2006, 2007, 2009, 2010, 2011, 2013, 2014, 2015 και 2016) και τρία στη Θεσσαλονίκη (2005, 2014, 2015). Το 2012 και στο διάστημα 2014-2016 πραγματοποιήθηκαν επίσης σεμινάρια σε Ιωάννινα, Βόλο, Ζάκυνθο, Πάτρα, Λάρισα και Καρπενήσι, τα οποία έδωσαν έμφαση και στις τοπικές διαστάσεις του Ολοκαυτώματος. Η πρωτοβουλία επέκτασης του σεμιναρίου εκτός Αθήνας εξυπηρετεί έναν πολύ σημαντικό στόχο: την ενίσχυση των εκπαιδευτικών και στην περιφέρεια με παιδαγωγικό/ιστορικό υλικό και μουσειοεκπαιδευτική τεχνογνωσία και, αντίστοιχα, την ανατροφοδότηση του έργου του ΕΜΕ μέσα από την κατάθεση προβληματισμών, ερωτημάτων και ανησυχιών των εκπαιδευτικών όλης της επικράτειας.
ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το εικοστό σεμινάριο διοργανώθηκε σε συνεργασία με το Memorial de la Shoah στην Αθήνα στις 9, 10 και 11 Μαρτίου 2017, στο Ιωνικό Κέντρο (Λυσίου 11, Πλάκα). Συνολικά, περισσότεροι από 130 εκπαιδευτικοί συμμετείχαν ενεργά στις εργασίες του τριημέρου, που πρόσφεραν τους προβληματισμούς και τις σκέψεις τους, με αποτέλεσμα την επιτυχή διεξαγωγή του εκπαιδευτικού σεμιναρίου. Η θερμή ανταπόκριση που συναντά κάθε φορά το σεμινάριο αυτό αποτελεί ισχυρό κίνητρο για το ΕΜΕ προκειμένου να συνεχίσει να συμβάλει στην προώθηση της δημοκρατικής εκπαίδευσης.
Το σεμινάριο αυτό συνδιοργανώθηκε με το Memorial de la Shoah, οι οποίοι συνέβαλαν με μία διάλεξη και δύο εργαστήρια. Κατά τα άλλα το σεμινάριο διατήρησε τον βασικό κορμό, που περιλαμβάνει τόσο τη θεωρητική πλαισίωση όσο και τη βιωματική εκπαίδευση. Τις εργασίες του σεμιναρίου χαιρέτισαν ο αντιπρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος, κ. Βενιαμίν Αλμπάλας που διάβασε χαιρετισμό του απόντος προέδρου του ΕΜΕ, κ. Σαμουήλ–Μάκη Μάτσα, ο κ . Bruno Boyer, Υπεύθυνος Διεθνών Σχέσεων του Mémorial de la Shoah και η Διευθύντρια του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, κ. Ζανέτ Μπαττίνου, που παρουσίασε ένα σύντομο ιστορικό του σεμιναρίου και αναφέρθηκε στο υλικό και τις σχετικές δραστηριότητες του ΕΜΕ, τονίζοντας τον μαθητικό διαγωνισμό δημιουργίας βίντεο με θέμα «το Παιδί-Θύμα του Ολοκαυτώματος». Στο πρώτο μέρος του σεμιναρίου, εστιασμένο στις ιστορικές προσεγγίσεις, η ερευνήτρια του ΕΜΕ και υποψήφια διδάκτορας στην αρχαία ιστορία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, κ. Αναστασία Λουδάρου, ανέτρεξε στις πρώτες ενδείξεις εβραϊκής παρουσίας στον ελλαδικό χώρο κατά την αρχαιότητα και προχώρησε στις επόμενες ιστορικές περιόδους (Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Αυτοκρατορία), όπου εστίασε στα προβλήματα που κατά καιρούς αντιμετώπισαν οι εβραϊκοί πληθυσμοί. Κατόπιν, τον λόγο πήρε η υποψήφια διδάκτορας Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Θεσσαλίας, κ. Ελένη Μπεζέ, ώστε να παρουσιάσει το διαδραστικό dvdπου έχει ετοιμάσει το ΕΜΕ με θέμα το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων. Το δεύτερο μέρος περιελάμβανε δύο σημαντικές διαλέξεις επιφανών ιστορικών, της κ. Οντέν Βαρών – Βασάρ (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο) και του κ. Tal Brutmann (EHESS). Η μεν πρώτη εστίασε στην ελληνική περίπτωση διωγμών και εκτοπίσεων εβραϊκών πληθυσμών καθώς και την ιστορία δημιουργίας σχετικών μνημείων στην Ελλάδα. Ο δε δεύτερος επικεντρώθηκε στις ναζιστικές αντιεβραϊκές πολιτικές και πώς αυτές κλιμακώθηκαν με την πάροδο του χρόνου. Σημείωσε επίσης εκείνα τα γεγονότα σταθμούς που συνέβαλαν σημαντικά στο να γίνει δυνατή αυτή η κλιμάκωση (π.χ. εισβολή στην ΕΣΣΔ, επίθεση των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ κλπ). Η πρώτη μέρα έκλεισε με την ξενάγηση στην μόνιμη έκθεση του ΕΜΕ και στις περιοδικές εκθέσεις του για την Εβραϊκή Κοινότητα των Ιωαννίνων και τον γιαννιώτη ποιητή Γιοσέφ Ελιγιά.
Η δεύτερη μέρα ξεκίνησε με τις εκπαιδευτικές προσεγγίσεις (μέρος β΄) και συγκεκριμένα την παρέμβαση του κ. Γιώργου Πολυδωράκη, από την Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου Υπουργείο Εξωτερικών, που παρουσίασε τις οδηγίες του IHRA (IHRA papers) για το πώς να χειρίζονται οι εκπαιδευτικοί τα σχετικά με το Ολοκαύτωμα εκπαιδευτικά προγράμματα, τις ημέρες μνήμης και τις επισκέψεις σε τόπους μνήμης. Πρόκειται για ένα σύνολο 28 πρακτικών συμβουλών που ξεκινούν από τον ορισμό των εννοιών, τη χρήση προφορικών μαρτυριών, έμφαση στο ιστορικό πλαίσιο και φτάνουν μέχρι τη διερεύνηση κινήτρων, την ανταπόκριση στα σχόλια των μαθητών και την προσοχή στο διαδίκτυο. Τον λόγο πήρε, η κ. Αλεξάνδρα Πατρικίου, ιστορικός και ειδική ερευνήτρια στο ΕΜΕ, η οποία επιχείρησε μια προσέγγιση του φαινομένου του νεωτερικού πολιτικού αντισημιτισμού και παρουσίασε δείγματα ελληνικού αντισημιτικού λόγου, που εκτείνονταν χρονικά από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και την περίοδο της Κατοχής. Η συνεδρία ολοκληρώθηκε με το εργαστήριο του εκπροσώπου του Yad Vashem, κ. Yiftach Ashkenazy, ο οποίος παρουσίασε το video toolbox από το διαδικτυακό τόπο του Yad Vashem [1] και πρότεινε τρόπους χρήσης προφορικών μαρτυριών στη διδασκαλία για το Ολοκαύτωμα.
Το τρίτο μέρος του σεμιναρίου περιλάμβανε αποκλειστικά βιωματικά εργαστήρια και πρακτικές συμβουλές. Ξεκίνησε η κ. Νίνα Αλκαλάη με προτάσεις για μια βιωματική διδασκαλία του Ολοκαυτώματος μέσω της τέχνης, χρησιμοποιώντας το τραγούδι του Leonard Cohen, «Dance me to the end of Love», μια φωτογραφία του Rupert Ganzer από το μνημείο του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο και ένα εικαστικό έργο χωρίς τίτλο του Μιχάλη Μανουσάκη, του οποίου η θεματική δεν έχει σχέση με το Ολοκαύτωμα και επιλέχθηκε με αισθητικά κριτήρια. Οι εκπαιδευτικοί ανταποκρίθηκαν θετικά και είχαν πολύ πρωτότυπες ιδέες, που περιλάμβαναν αυτοσχεδιασμούς των μαθητών ακόμη και μέσα στο χώρο με εμπλοκή του σώματος, ελεύθερους συνειρμούς, δημιουργική γραφή, έκφραση συναισθημάτων.
Στη συνέχεια, η κ. Οριέττα Τρέβεζα, μουσειοπαιδαγωγός του ΕΜΕ, παρουσίασε συνοπτικά τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τις μουσειοσκευές που σχετίζονται με το Ολοκαύτωμα, που μπορούν να αξιοποιήσουν οι εκπαιδευτικοί καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς.
Κατόπιν, η κ. Ελένη Μπεζέ παρουσίασε ορισμένες μαρτυρίες από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη και τόνισε τη σημασία της σύνδεσης του τοπικού γεγονότος με την εθνική και ευρωπαϊκή ιστορία. Σ’ αυτό το εργαστήριο οι εκπαιδευτικοί δεν έκαναν μόνο τις δικές τους προτάσεις, αλλά δόθηκε η ευκαιρία να εκφραστούν απορίες σχετικά με την κατάλληλη χρήση των πηγών.
Η δεύτερη μέρα έληξε με ένα εργαστήριο δημιουργίας κολλάζ, που οργανώθηκε από την κ. Αλεξάνδρα Πατρικίου, τη κ. Χάγια Κοέν (γραφίστρια του ΕΜΕ) και την κ. Οριέττα Τρέβεζα και βασίστηκε στην ψηφιακή έκδοση του ΕΜΕ της μαρτυρίας του Ζάκη Χατζή, κρυμμένου παιδιού της Κατοχής [2]. Οι εκπαιδευτικοί χωρίστηκαν σε δέκα ομάδες και ανταποκρίθηκαν με θέρμη στη δημιουργία ενός εικαστικού έργου.
Την τρίτη και τελευταία μέρα του σεμιναρίου πραγματοποιήθηκαν από τον κ. Pascal Zachary τα δύο εργαστήρια που είχε οργανώσει το Mémorial de la Shoah. Το πρώτο εργαστήριο αφορούσε τη χρήση πραγματικών τεκμηρίων μέσα στην τάξη και τους τρόπους με τους οποίους καταφέρνουμε να αντλήσουμε πληροφορίες και να εξάγουμε συμπεράσματα από τις πηγές. Το δεύτερο εργαστήριο σχετιζόταν με την αντιμετώπιση των ρατσιστικών προκαταλήψεων μέσα στην τάξη.
Το τέταρτο αυτό μέρος του σεμιναρίου ολοκληρώθηκε με την παρουσίαση της δουλειάς δύο εκπαιδευτικών, της κ. Θεοδώρας Κεφαλά και του κ. Ελευθέριου Δάφνου, εκπαιδευτικών από το Β΄ Γυμνάσιο Ηλιούπολης, οι οποίοι εκτός του ότι παρουσίασαν τη σπουδαία δουλειά των μαθητών τους, μίλησαν και για τις προκλήσεις που αντιμετώπισαν κατά την εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Στο εικοστό σεμινάριο με ικανοποίηση διαπιστώθηκε πως το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών σχετικά με το Ολοκαύτωμα διαρκώς αυξάνεται. Από τα 85 ερωτηματολόγια που απαντήθηκαν, συμπεραίνεται ότι επικροτείται το επιμορφωτικό έργο του ΕΜΕ. Με την ίδια θέρμη, οι εκπαιδευτικοί ανταποκρίθηκαν και στις καινοτομίες του σεμιναρίου. Συγκεκριμένα, κατά κύριο λόγο αναφέρθηκαν στη συνεργασία με το MémorialdelaShoah, που αντιμετωπίστηκε με ενθουσιασμό παρά τις οποίες διαδικαστικές λειτουργίες είχε η ταυτόχρονη μετάφραση. Η ευρωπαϊκή προοπτική του Ολοκαυτώματος προσέφερε το απαραίτητο ιστορικό πλαίσιο για να μπορέσουν να κατανοήσουν την εκδίωξη των Ελλήνων Εβραίων στην Κατοχή. Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις πρακτικές συμβουλές σχετικά με την αντιμετώπιση του ρατσισμού στα σχολεία σήμερα. Επιπλέον, η δημιουργία καλλιτεχνικού έργου (κολλάζ) με αφορμή την ιστορία ενός κρυμμένου παιδιού της Κατοχής συνέβαλε πρακτικά στην αναζήτηση συμβόλων και αναπαράσταση αφηρημένων εννοιών, μια πρακτική που είναι άκρως απαραίτητη για την διδασκαλία του Ολοκαυτώματος. Η προσθήκη σε αυτό το σεμινάριο της δουλειάς των ίδιων των εκπαιδευτικών από το 2ο Γυμνάσιο Ηλιούπολης βρήκε επίσης θερμή ανταπόκριση, καθώς μπορούσαν να απαντήσουν σε συγκεκριμένες ερωτήσεις που σχετίζονταν με πρακτικές διαστάσεις διεξαγωγής ενός τέτοιου προγράμματος (π.χ. χρόνος που απαιτείται, τεχνικές προδιαγραφές κλπ). Όπως και σε προηγούμενα σεμινάρια, έτσι κι σ’ αυτό, προβλήθηκε με επιμονή η ανάγκη για πιο πρακτικές συμβουλές, δηλαδή περισσότερα εργαστήρια και για περισσότερη σύνδεση με σύγχρονες εκδοχές ρατσισμού. Τέλος, οι συμμετέχοντες εξέφρασαν την ευγνωμοσύνη τους για το εκπαιδευτικό υλικό (σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή) που τους διανεμήθηκε και σημείωσαν τη σημασία της προσφοράς ενός εκπαιδευτικού σεμιναρίου χωρίς οικονομική επιβάρυνση για τους ίδιους. Κατά τη λήξη του σεμιναρίου, το οποίο συμβάλλει καίρια στην προώθηση των δημοκρατικών αρχών, ήταν φανερή σε όλους η ιδιαίτερα σημαντική παιδαγωγική αξία της διδασκαλίας του Ολοκαυτώματος ως αρχετυπική μορφή γενοκτονίας.
© Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, Μάιος 2017
