ΥΠΟΜΝΗΜΑ
ΓΙΑ ΤO ΕΙΚΟΣΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ
«ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»
ΤΟΥ ΕΒΡΑΪΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΧΑΝΙΑ, 3-4 ΜΑΪΟΥ 2018
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος έχει ήδη οργανώσει και πραγματοποιήσει, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, είκοσι τρία (23) σεμινάρια για δάσκαλους και καθηγητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με θέμα «Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα», δώδεκα εκ των οποίων πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα (2004, 2006, 2007, 2009, 2010, 2011, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017 και 2018) και τρία στη Θεσσαλονίκη (2005, 2014, 2015). Το 2012 και στο διάστημα 2014-2017 πραγματοποιήθηκαν επίσης σεμινάρια σε Ιωάννινα, Βόλο, Ζάκυνθο, Πάτρα, Λάρισα, Καρπενήσι, Δίστομο και Δράμα, τα οποία όχι μόνο έδωσαν έμφαση στις τοπικές διαστάσεις του Ολοκαυτώματος (π.χ. Βουλγαροκρατούμενη ζώνη), αλλά και συνέδεσαν το Ολοκαύτωμα με άλλα εγκλήματα κατά του άμαχου πληθυσμού κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η επέκταση του σεμιναρίου εκτός Αθήνας ενισχύει τους εκπαιδευτικούς στην περιφέρεια με παιδαγωγικό/ιστορικό υλικό και μουσειοεκπαιδευτική τεχνογνωσία και, ταυτόχρονα, το έργο του ΕΜΕ ανατροφοδοτείται μέσα από την κατάθεση προβληματισμών, ερωτημάτων και ανησυχιών των εκπαιδευτικών ολόκληρης της επικράτειας. Το συγκεκριμένο σεμινάριο χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, που συστηματικά ενισχύει σεμινάρια στην περιφέρεια και ήταν αφιερωμένο στη μνήμη του πρόσφατα εκλιπόντος Νικολάου-Χαννάν Σταυρουλάκη, ιδρυτικού διευθυντή του ΕΜΕ και επί πολλά έτη διευθυντή της Συναγωγής.
ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το εικοστό τέταρτο σεμινάριο διοργανώθηκε σε συνεργασία με τη Συναγωγή Ετζ Χαγίμ, στις 3 και 4 Μαΐου 2018, στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων. Συνολικά, σχεδόν 60 εκπαιδευτικοί συμμετείχαν ενεργά στις εργασίες του διημέρου, που πρόσφεραν τους προβληματισμούς και τις σκέψεις τους για την εκπαίδευση για το Ολοκαύτωμα. Η πραγματοποίηση του σεμιναρίου σε μέρη που δεν έχει ξαναγίνει και μάλιστα σε συνεργασία με τοπικούς φορείς αποτελεί πάγια πολιτική του ΕΜΕ. Συγκεκριμένα στο σεμινάριο αυτό στόχος ήταν να αναδειχθεί τόσο η αποσιωπημένη ιστορία της μακραίωνης εβραϊκής παρουσίας στην Κρήτη, όσο και της κατεστραμμένης στην Κατοχή Ισραηλιτικής Κοινότητας Χανίων. Στο πλαίσιο του σεμιναρίου λειτουργούσε έκθεση των έργων του Γιώργου Σφουγγάρα, με τίτλο «Tales from an old fort town».
Τις εργασίες του σεμιναρίου χαιρέτισαν η Διευθύντρια του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, Ζανέτ Μπαττίνου, που παρουσίασε ένα σύντομο ιστορικό του σεμιναρίου, μίλησε για το παρεχόμενο εκπαιδευτικό υλικό και αναφέρθηκε στη σημασία του συγκεκριμένου σεμιναρίου στη σύνδεση του ΕΜΕ με τη χανιώτικη Συναγωγή και με τη μνήμη του Ν. Σταυρουλάκη. Χαιρετισμό απηύθυνε, επίσης, και η Anja Zuckmantel, διοικητική διευθύντρια της Συναγωγής Ετζ-Χαγίμ, η οποία μίλησε για την ανακαίνιση της Συναγωγής και το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει στον διαθρησκευτικό διάλογο, καθώς και για την προσωπικότητα του Νίκου Σταυρουλάκη και τους λόγους αφιέρωσής του στη μνήμη του. Σύντομο χαιρετισμό είχε στείλει και ο Γενικός Γραμματέας Θρησκευμάτων, Γιώργος Καλαντζής, ο οποίος εστίασε στο ρόλο της εκπαίδευσης για το Ολοκαύτωμα αλλά και τις δυσκολίες στη διαδικασία αυτή ευαισθητοποίησης των μαθητών, δηλαδή μελλοντικών πολιτών. Για τη συμβολή του σεμιναρίου στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μίλησε και ο Σήφης Βεντούρας, επιζήσαντας της Κατοχής, ο οποίος διέφυγε της σύλληψης στην Κρήτη και επέζησε ως κρυμμένο παιδί στην Αθήνα αποκομμένος από την υπόλοιπη οικογένειά του.
Στο πρώτο μέρος του σεμιναρίου, εστιασμένο στις ιστορικές προσεγγίσεις, η ερευνήτρια του ΕΜΕ και υποψήφια διδάκτορας στην αρχαία ιστορία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Αναστασία Λουδάρου, μίλησε για την εβραϊκή παρουσία στον ελλαδικό χώρο από την αρχαιότητα μέχρι το Μεσαίωνα και για τις ιστορικές καταβολές της εβραϊκής θρησκείας από την αρχαιότητα. Κατόπιν, τον λόγο πήρε η ερευνήτρια του ΕΜΕ, Αλεξάνδρα Πατρικίου, ώστε να παρουσιάσει τα γεγονότα του διωγμού των Ελλήνων Εβραίων κατά τη διάρκεια της Κατοχής μέσα από το διαδραστικό dvd που έχει ετοιμάσει το ΕΜΕ. Το δεύτερο μέρος περιελάμβανε δύο διαλέξεις εστιασμένες στην εβραϊκή παρουσία στην Κρήτη. Ο Σταύρος Σφακιωτάκης, φιλόλογος, εστίασε στην εβραϊκή παρουσία ρωμανιώτικης παράδοσης της Βυζαντινής περιόδου, της περιόδου της Ενετοκρατίας αλλά και της Οθωμανικής περιόδου, κυρίως στην περιοχή του Ηρακλείου. Τόνισε την πλήρη απουσία υλικού δείγματος αυτής της παρουσίας στη σημερινή εποχή. Στη συνέχεια, η Κατερίνα Αναγνωστάκη, υποψήφια διδάκτορας ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, μίλησε για την εβραϊκή παρουσία στην Κρήτη μπροστά στην πρόκληση του ελληνικού κράτους και εστίασε στην εβραϊκή γειτονιά των Χανίων και τον εκτοπισμό τον Μάιο του 1944. Ακολούθησε η σύντομη αφήγηση της ζωής του Σήφη Βεντούρα, στην οποία εκπαιδευτικοί ανταποκρίθηκαν με συγκίνηση και ενδιαφέρον. Το πρώτο μέρος ολοκληρώθηκε με την ξενάγηση στην Συναγωγή από την Anja Zuckmantel και την περιήγηση στην εβραϊκή γειτονιά των Χανίων, ακολουθώντας τα ίχνη των εκτοπισμένων τον Μάιο του 1944.
Η δεύτερη μέρα ξεκίνησε με τις εκπαιδευτικές προσεγγίσεις και συγκεκριμένα το εργαστήριο της Νίνας Αλκαλάη με προτάσεις για μια βιωματική διδασκαλία του Ολοκαυτώματος μέσω της τέχνης, χρησιμοποιώντας ένα απόσπασμα από το ποίημα «Τάναϊς» του Σήφη Βεντούρα και δείχνοντας φωτογραφίες από υποβρύχια γλυπτά του Τζέισον Τέιλορ. Στο εργαστήριο διαφάνηκε η ανάγκη των εκπαιδευτικών για πρακτικές συμβουλές, αλλά και οι στρατηγικές επιλογές που απαιτούνται, όπως η αποφυγή των εικόνων φρίκης ή η προσεκτική αξιοποίηση κινηματογραφικών ταινιών μυθοπλασίας. Κατόπιν, τον λόγο πήρε, η Αλεξάνδρα Πατρικίου, ιστορικός και ειδική ερευνήτρια στο ΕΜΕ, η οποία πραγματοποίησε ένα εργαστήριο για τη χρήση μαρτυριών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στη συνέχεια, η κ. Οριέττα Τρέβεζα, μουσειοπαιδαγωγός του ΕΜΕ, παρουσίασε συνοπτικά τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τις μουσειοσκευές που σχετίζονται με το Ολοκαύτωμα, που μπορούν να αξιοποιήσουν οι εκπαιδευτικοί καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς.
Στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών προσεγγίσεων, η Κατερίνα Αναγνωστάκη και η Anja Zuckmantel παρουσίασαν έναν πλούσιο διαδραστικό χάρτη της εβραϊκής παρουσίας στα Χανιά και συγκεκριμένα παραδείγματα διδασκαλίας. Τον λόγο πήρε, τέλος, ο εκπαιδευτικός θεολόγος, Χρήστος Φραδέλλος, ο οποίος συμμετείχε στον φετινό διαγωνισμό δημιουργίας βίντεο και μίλησε για τις διαπιστώσεις που έχει κάνει τα τελευταία δύο χρόνια ενασχόλησης του με το θέμα. Συγκεκριμένα, εστίασε στην έλλειψη επαρκούς χρόνου για ουσιαστική ενασχόληση, στον πειρασμό της συναισθηματικής φόρτισης, στην ανάγκη γνώσης των γεγονότων και διευκρίνισης των όρων και για τον αποκλεισμό των αρνητών.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Το σεμινάριο αυτό πραγματοποιήθηκε χάρη στη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, το οποίο υποστηρίζει τα προγράμματα του ΕΜΕ για την έρευνα και τη διδακτική του Ολοκαυτώματος στο πλαίσιο διετούς προγράμματος και ενισχύει ειδικά τα σεμινάρια που πραγματοποιούνται εκτός Αθηνών. Και στην περίπτωση των Χανίων, το ΕΜΕ συνεργάστηκε με τοπικούς φορείς, ώστε να ενθαρρύνει περισσότερη γνώση για τις τοπικές ή γειτονικές κοινότητας, δεσμούς γνωριμίας και πυρήνες εργασίας και συνεργασίας με την εκπαιδευτική κοινότητα της ευρύτερης περιοχής. Η συνεργασία με τη χανιώτικη συναγωγή προσέφερε σε μας μια ιδιαίτερα συγκινητική και ουσιαστική εμπειρία, και βρήκε θερμή ανταπόκριση στους εκπαιδευτικούς, πολλοί εκ των οποίων δεν γνώριζαν τις λεπτομέρειες γύρω από την ζωή και την τύχη της Ισραηλιτικής Κοινότητας Χανίων. Επικρότησαν την άρτια οργάνωση και τη δωρεάν παροχή εκπαιδευτικού υλικού και τη δική μας πρόθεση, αυτό το πιλοτικό σεμινάριο στην Κρήτη να το ακολουθήσει σύντομα και δεύτερο, ίσως σε μια από τις άλλες πόλεις του νησιού. Ενθουσιάστηκαν και συγκινήθηκαν από τη γνωριμία και τη συζήτηση με τον Σήφη Βεντούρα. Πάγιο αίτημα είναι η πραγματοποίηση περισσότερων βιωματικών εργαστηρίων και η επέκταση σε άλλες θεματικές, όπως ο αντισημιτισμός, ο κινηματογράφος, η στρατοπεδική λογοτεχνία, μουσειακά αφηγήματα κλπ.
Ζανέτ Μπαττίνου
© Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, Ιούνιος 2018
