ΓΙΑ ΤO ΔΕΚΑΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ
«ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»
ΤΟΥ ΕΒΡΑΪΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 3-4 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2015
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στις 3-4 Δεκεμβρίου 2015 πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης το προγραμματισμένο εκπαιδευτικό σεμινάριο του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος με θέμα «Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα». Το σεμινάριο, το οποίο πραγματοποιείται σε ετήσια βάση από το 2004, απευθύνεται σε καθηγητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και αποβλέπει στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών γύρω από την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων και κυρίως το Ολοκαύτωμα, ενώ διοργανώνεται υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, με την υποστήριξη συνεργαζόμενων φορέων και ιδρυμάτων. Η πραγματοποίηση του φετινού σεμιναρίου στην Θεσσαλονίκη ανταποκρίνεται στην πρόθεση του ΕΜΕ να επεκτείνει τις εκπαιδευτικές του δραστηριότητες και να ενισχύει το διδακτικό έργο όχι μόνο ως προς τις γενικές παιδαγωγικές και μουσειακές κατευθύνσεις, αλλά και ως προς τις τοπικές ανάγκες των εκπαιδευτικών της περιφέρειας.
Κρίνοντας από την προσέλευση και ανταπόκριση του κοινού, το δέκατο πέμπτο σεμινάριο υπήρξε από τα πιο επιτυχημένα, καθώς περισσότεροι από 80 εκπαιδευτικοί παρακολούθησαν τις εργασίες του διημέρου και συμμετείχαν στις συζητήσεις και τα εργαστήρια. Ο υψηλός αριθμός των συμμετεχόντων ήταν ενδεικτικός όχι μόνο του υψηλού ενδιαφέροντος των εκπαιδευτικών σχετικά με την ανάγκη ευαισθητοποίησης των μαθητών απέναντι στα προβλήματα του ρατσισμού και της μισσαλοδοξίας των οποίων το Ολοκαύτωμα αποτελεί την τραγική αποκορύφωση, αλλά και της αξιοπιστίας που έχει σταδιακά κατακτήσει το ΕΜΕ ως προς την ικανότητά του να παράσχει αξιόπιστα παιδαγωγικά και επιστημονικά εργαλεία που θα ικανοποιήσουν αυτή την ανάγκη.
ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Όπως και σε όλα τα προηγούμενα σεμινάρια, οι παρουσιάσεις χωρίζονταν κατά βάση σε ιστορικές και εκπαιδευτικές (εργαστήρια). Μεθοδολογικά, επιδιώχθηκε ένας συνδυασμός της ιστορικής επισκόπησης με εκπαιδευτικά θέματα και μουσειακά προγράμματα, ενώ, θεματικά, επιχειρήθηκε μια σύζευξη του γενικού με το ειδικό (Ελλάδα και εξωτερικό, εθνική και τοπική ιστορία, φαινόμενα αντισημιτισμού σε διάφορες περιοχές της χώρας κ.ά). Πιο αναλυτικά, η πρώτη συνεδρία ήταν αφιερωμένη στην ιστορική προσέγγιση και κάλυψε όλο το φάσμα της ιστορίας των Ελλήνων Εβραίων από την Αρχαιότητα μέχρι την σύγχρονη εποχή, με έμφαση στις τοπικές διαστάσεις του Ολοκαυτώματος στη βόρεια Ελλάδα και ειδικά στην Θεσσαλονίκη. Η ειδική ερευνήτρια, συνεργάτιδα του ΕΜΕ, αρχαιολόγος Αναστασία Λουδάρου, υποψήφια διδάκτωρ αρχαίας ιστορίας του ΑΠΘ άνοιξε τις εργασίες του σεμιναρίου με μια αναδρομή της παρουσίας των Εβραίων στον ελληνικό χώρο –μια ιστορία 2.300 ετών– φωτίζοντας παράλληλα την ιστορική σημασία όρων και εννοιών, όπως «Εβραίος», «Ιουδαίος», «Ισραηλίτης», «Ισραηλινός» που ακόμα και σήμερα είτε παρερμηνεύονται είτε αγνοούνται. Στη συνέχεια, ο έφορος του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης, Δρ. Ευάγγελος Χεκίμογλου παρουσίασε το χρονολόγιο του διωγμού των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, με τη μορφή μιας ημερολογιακής επισκόπησης, η οποία, κατά γενική ομολογία, κέρδισε την προσοχή των παρευρισκομένων. Τρίτος και τελευταίος ομιλητής ήταν ο μεταδιδακτορικός ερευνητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Δρ. Βασίλης Ριτζαλέος, ο οποίος παρουσίασε την ιστορία του διωγμού των Εβραίων της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης από τις βουλγαρικές αρχές Κατοχής, με βάση τεκμήρια από τα βουλγαρικά αρχεία που παρέμεναν άγνωστα μέχρι πρόσφατα.
Το δεύτερο μέρος του σεμιναρίου ήταν αφιερωμένο στην παρουσίαση της πρόσφατης έκδοσης του ΕΜΕ, με τίτλο «Αντιμέτωπη με το Ολοκαύτωμα. Η Λίζα Πίνχας διηγείται», ένα βιβλίο-μαρτυρία της Θεσσαλονικιάς Εβραίας Λίζας Πίνχας για το ναζιστικό διωγμό και την ομηρία της στο στρατόπεδο του Άουσβιτς. Για την έκδοση μίλησαν, σε ανοιχτή συζήτηση με το κοινό, η
διευθύντρια του ΕΜΕ, Ζανέτ Μπαττίνου η οποία είχε το γενικό συντονισμό της έκδοσης, η καθηγήτρια σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης στο Βερολίνο, Δρ. Γαβριέλλα Ετμεκτζόγλου που συνέγραψε την εισαγωγή του βιβλίου και επιμελήθηκε ιστορικά το κείμενο, η πολιτική επιστήμονας και ειδική ερευνήτρια του Γιαντ-Βασσέμ, Γαρυφαλλιά Μίχα που ανέλαβε τη μετάφραση του κειμένου από το γαλλικό πρωτότυπο και την γλωσσική επιμέλεια, και, τέλος, η ανηψιά της Λίζας Πίνχας, Νανά Μαζαλτώβ-Μωυσή η οποία μίλησε με πολύ συγκινητικά λόγια για την θεία της και την αφοσίωσή της στην υπόθεση της μνήμης του Ολοκαυτώματος. Η παρουσίαση ήταν ανοιχτή στο κοινό και τροφοδότησε μια μεγάλη συζήτηση γύρω από ζητήματα ιστορικής μνήμης, ατομικού τραύματος και συλλογικής συνείδησης γύρω από την εβραϊκή γενοκτονία και την πρόσληψή της στο σήμερα.
Τις εργασίες της δεύτερης μέρας άνοιξε ο επίκουρος καθηγητής της Έδρας Εβραϊκών Σπουδών του ΑΠΘ, Δρ. Γιώργος Αντωνίου, ο οποίος παρουσίασε τα –ενδιαφέροντα όσο και απογοητευτικά– απότελέσματα μιας πρόσφατης στατιστικής έρευνας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης στην οποία συμμετείχε, γύρω από τις τάσεις και τις μορφές του αντισημιτισμού στην Ελλάδα του σήμερα. Ακολούθησε η καθηγήτρια του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Δρ. Μαρία Καβάλα, η οποία επιχείρησε μια συνολική ανασκόπηση της ακαδημαϊκής συζήτησης και των βιβλιογραφικών συμβολών για το Ολοκαύτωμα τα τελευταία χρόνια. Τη συνεδρία έκλεισε ο Δρ. Πώλ Ισαάκ Χάγουελ, ερευνητής του Ολοκαυτώματος και μέλος της Ελληνικής Εθνικής Αντιπροσωπείας στη Διεθνή Συμμαχία για την Μνήμη του Ολοκαυτώματος (IHRA), με μια ομιλία για τους Δικαίους των Εθνών, αναδεικνύοντας σημαίνουσες και άγνωστες περιπτώσεις διάσωσης Εβραίων στην Ελλάδα και την υπόλοιπη κατεχόμενη Ευρώπη. Μετά το διάλειμμα, ακολούθησαν τέσσερα εκπαιδευτικά εργαστήρια. Ο ιστορικός και ειδικός συνεργάτης του ΕΜΕ, Δρ. Ιάσονας Χανδρινός συζήτησε την εκπαιδευτική αξία της πρόσφατης έκθεσης του ΕΜΕ, «Συναγωνιστής: Έλληνες Εβραίοι στην Εθνική Αντίσταση», η υποψήφια διδάκτωρ νεώτερης ιστορίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Ελένη Μπεζέ ανέλυσε τη συμβολή των προφορικών μαρτυριών και της τοπικής ιστορίας για τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στην τάξη, ενώ η χορογράφος και χοροθεραπεύτρια Νίνα Αλκαλάη παρουσίασε μια σειρά προτάσεων για την προσέγγιση του Ολοκαυτώματος μέσω της τέχνης. Το σεμινάριο ολοκληρώθηκε από την μουσειοπαιδαγωγός του ΕΜΕ, Οριέττα Τρέβεζα – Σούση, η οποία ενημέρωσε τους εκπαιδευτικούς για τα τρέχοντα εκπαιδευτικά προγράμματα και τις μουσειοσκευές του Μουσείου («Αντισημιτισμός – Ρατσισμός», πρόγραμμα Crocusκ.ά.) και ανέλυσε τις δυνατότητες αξιοποίησής τους στο μάθημα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η διαχείριση της ιστορικής μνήμης του Ολοκαυτώματος και η ενσωμάτωσή της στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι ένα ζήτημα που απασχολεί έντονα επιστήμονες και παιδαγωγούς σε όλο τον κόσμο. Σε αντίθεση ίσως με άλλες χώρες, στην Ελλάδα, οι σχετικές σπουδές αναπτύχθηκαν πολύ πρόσφατα και χρειάστηκαν εντατικές προσπάθειες καλλιέργειας του ενδιαφέροντος για την διοργάνωση ομιλιών, σεμιναρίων, προγραμμάτων και εκθέσεων. Δεν αποτελεί ατεκμηρίωτη αισιοδοξία η διαπίστωση πως οι δυσκολίες και τα εμπόδια του πρώτου καιρού έχουν ξεπεραστεί και η ελληνική κοινωνία είναι αρκετά καλά ενημερωμένη για την ανάγκη επιστροφής στην εβραϊκή γενοκτονία και την παραμονή της στο δημόσιο λόγο, ως πεδίου άντλησης αναφορών για την καταπολέμηση των σύγχρονων κοινωνικών παθογενειών.
Μια από τις καταστατικές αρχές αλλά και τις ηθικές δεσμεύσεις του ΕΜΕ είναι και η αξιοποίηση του Ολοκαυτώματος ως εργαλείου ενδυνάμωσης της συνείδησης του πολίτη. Η ανάγκη ενίσχυσης των αντανακλαστικών που σχετίζονται με αυτή τη συνείδηση προβάλλει συνεχώς στην εποχή μας, καθώς οι ρατσιστικές εκδηλώσεις και συμπεριφορές όχι μόνο έχουν πολλαπλασιαστεί, αλλά εκφέρονται ακόμα κι από φωνές που θεωρούνται προοδευτικές. Ο ρατσισμός, ο αντισημιτισμός και ο ιδεολογικός φανατισμός –φαινόμενα που έχουν την ίδια προέλευση– έχουν πλέον ριζώσει στη βάση της κοινωνίας και αποτελούν όλο και περισσότερο εκφράσεις απλών ανθρώπων οι οποίοι αναζητούν εξιλαστήρια θύματα, ώστε να εκτονώσουν την οργή που προκαλεί η οικονομική εξαθλίωση. Τα σεμινάρια για εκπαιδευτικούς που διοργανώνει κάθε χρόνο το ΕΜΕ είναι ένα μόνο όπλο σε μια μεγάλη προσπάθεια καταπολέμησης του φυλετικού μίσους και της μισσαλοδοξίας. Θεωρούμε, όπως προκύπτει και από την ανταπόκριση των εκπαιδευτικών που έχουν πλαισιώσει τις προσπάθειές μας, πως το ΕΜΕ είναι ο μοναδικός φορέας στη χώρα μας που παρέχει γνώσεις και παιδαγωγικά εργαλεία για το Ολοκαύτωμα και η μοναδική προσπάθεια σύνδεσης των ιστορικών και παιδαγωγικών διδαγμάτων που προκύπτουν από τη μελέτη του Ολοκαυτώματος αλλά και άλλων γενοκτονιών με μια συνεχή επικαιροποίηση αυτών των διδαγμάτων στις σημερινές ανάγκες των μαθητών. Η σύνδεση αυτή επιχειρείται με απόλυτη συνείδηση πως οι μαθητές του σήμερα είναι οι πολίτες του αύριο.
© ΕΜΕ, Δεκέμβριος 2015
