ΥΠΟΜΝΗΜΑ
ΓΙΑ ΤO ΔΕΚΑΤΟ ΟΓΔΟΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ
«ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»
ΤΟΥ ΕΒΡΑΪΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΛΑΡΙΣΑ, 20-21 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2016
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος έχει ήδη οργανώσει και υλοποιήσει, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, δεκαεπτά (17) σεμινάρια για δασκάλους και καθηγητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και μουσειοπαιδαγωγούς, με θέμα «Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα», δέκα εκ των οποίων πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα (2004, 2006, 2007, 2009, 2010, 2011, 2013, 2014, 2015 και 2016) και τρία στη Θεσσαλονίκη (2005, 2014, 2015). Το 2012 και στο διάστημα 2014-2016 πραγματοποιήθηκαν επίσης σεμινάρια σε Ιωάννινα, Βόλο, Ζάκυνθο και Πάτρα, με έμφαση στις τοπικές διαστάσεις του Ολοκαυτώματος. Η πρωτοβουλία επέκτασης του σεμιναρίου εκτός Αθήνας εξυπηρετεί έναν πολύ σημαντικό στόχο: την ενίσχυση των εκπαιδευτικών και στην περιφέρεια με παιδαγωγικό/ιστορικό υλικό και μουσειακή τεχνογνωσία και, αντίστοιχα, την ανατροφοδότηση του έργου του ΕΜΕ μέσα από την κατάθεση προβληματισμών, ερωτημάτων και ανησυχιών των εκπαιδευτικών όλης της επικράτειας.
ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το δέκατο όγδοο σεμινάριο διοργανώθηκε στη Λάρισα στις 20 και 21 Οκτωβρίου 2016, στον «Μύλο του Παππά», πολιτιστικό κέντρο του Δήμου Λαρισαίων. Συνολικά, περισσότεροι από 65 εκπαιδευτικοί συμμετείχαν στις εργασίες του διημέρου. Η προσέλευση και ανταπόκριση των εκπαιδευτικών, καθώς και το υψηλό επίπεδο ιστορικών γνώσεων και προβληματισμών που κατατέθηκαν, αποτελούν την καλύτερη επιβράβευση των προηγούμενων προσπαθειών, ενώ επιβεβαιώνουν ότι το ΕΜΕ αποτελεί σήμερα έναν αξιόπιστο φορέα ως προς την επιστημονική προσέγγιση της διδασκαλίας της ιστορικής μοναδικότητας που ονομάζεται «Ολοκαύτωμα», αλλά και ως προς τη δυνατότητά του να υποβοηθά το έργο του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος.
Στο σεμινάριο διατηρήθηκε ο βασικός ιστορικός και εκπαιδευτικός κορμός των σεμιναρίων του ΕΜΕ σχετικά με την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων, του Ολοκαυτώματος και τη χρήση των σχετικών εκπαιδευτικών εργαλείων. Η κα. Ελένη Αναστασοπούλου, Περιφερειακή Διευθύντρια Π.Ε. & Δ.Ε. Θεσσαλίας, απηύθυνε χαιρετισμό και σύντομη ομιλία προς τους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς, στην οποία υπογράμμισε τη χρησιμότητα ανάλογων πρωτοβουλιών, ενώ η κα. Ζανέτ Μπαττίνου, διευθύντρια του ΕΜΕ, αφού μετέφερε τις ευχές του Γενικού Γραμματέα Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, κου Γιώργου Καλατζή, καθώς και του προέδρου του ΕΜΕ, κου Σαμουήλ Μάτσα, για μια επιτυχημένη και εποικοδομητική διοργάνωση,εισήγαγε τους συμμετέχοντες στην ιστορία και τους σκοπούς του εν λόγω σεμιναρίου. Στη συνέχεια, η διευθύντρια του ΕΜΕ διάβασε την ομιλία της Αναστασίας Λουδάρου, ειδικής ερευνήτριας του ΕΜΕ και υποψήφιας διδάκτορος στην αρχαία ιστορία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, η οποία απουσίασε εκτάκτως λόγω ασθενείας. Η εν λόγω παρουσίαση αποτελεί μια αναδρομή στην παρουσία των Εβραίων στον ελλαδικό χώρο –μια ιστορία 2.300 ετών– ενώ παράλληλα φωτίζει την ιστορική σημασία όρων και εννοιών όπως «Εβραίος», «Ιουδαίος», «Ισραηλίτης», «Ισραηλινός», γύρω από τις οποίες ακόμα και σήμερα παρατηρείται συχνά άγνοια. Αμέσως μετά, η ερευνήτρια του ΕΜΕ Ελένη Μπεζέ, υποψήφια διδάκτορας στη σύγχρονη ιστορία του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, παρουσίασε συνολικά, και εν είδει ιστορικής εισαγωγής, τα γεγονότα της γερμανικής Κατοχής, του ναζιστικού διωγμού και του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα με τη συνδρομή διαδραστικού DVD παραγωγής ΕΜΕ, που διανεμήθηκε στους εκπαιδευτικούς. Την πρώτη συνεδρία έκλεισε ο Σταύρος Γουλούλης, βυζαντινολόγος και πρώην προϊστάμενος στα ΓΑΚ Αρχεία Ν. Λάρισας, ο οποίος εστίασε στην εβραϊκή παρουσία στη Λάρισα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Τη δεύτερη συνεδρία άνοιξε η ιστορικός νεότερης ιστορίας και μεταδιδακτορική διδάσκουσα στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Μαρία Καβάλα, η οποία επιχείρησε μια ιστορική προσέγγιση στις γενοκτονίες και τα μαζικά εγκλήματα του 20ού αιώνα, ώστε να γίνει αντιληπτή η ιστορικότητα της έννοιας «Ολοκαύτωμα» και οι τρόποι με τους οποίους η εβραϊκή γενοκτονία εγγράφηκε στα νομικά, θεσμικά και ηθικά μέτρα του μεταπολεμικού κόσμου. Τη συνεδρία αυτή ολοκλήρωσε η μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου Αλεξάνδρα Πατρικίου, η οποία περιέγραψε τις στερεοτυπικές αντισημιτικές αφηγηματικές κατηγορίες και εστίασε σε αυτές που εντοπίζονται στην ελληνική πραγματικότητα. Το πρώτο μέρος του σεμιναρίου –αυτό της ιστορικής προσέγγισης– ολοκληρώθηκε με τις συγκλονιστικές, κατά γενική ομολογία, μαρτυρίες των επιζησάντων του Ολοκαυτώματος με καταγωγή από τη Λάρισα, κας Νάκης Μπέγα, η οποία σε νεαρή ηλικία υπήρξε έγκλειστη στο στρατόπεδο του Άουσβιτς, και κας Λιλίκας Κοέν, η οποία ως παιδί κρυβόταν με την οικογένειά της σε χωριά του Ολύμπου.
Η δεύτερη ημέρα (21 Οκτωβρίου) περιλάμβανε δύο ενότητες: την εκπαιδευτική προσέγγιση και τα παιδαγωγικά εργαστήρια. Πρώτη μίλησε η διευθύντρια του ΕΜΕ, Ζανέτ Μπαττίνου, η οποία παρουσίασε το σημαντικό ερευνητικό πρόγραμμα του ΕΜΕ για τα κρυμμένα παιδιά στην κατοχική Ελλάδα. Στη συνέχεια, η μουσειοπαιδαγωγός του ΕΜΕ, Οριέττα Τρέβεζα- Σούση, παρουσίασε τα τρέχοντα εκπαιδευτικά προγράμματα και ορισμένες από τις μουσειοσκευές του ΕΜΕ («Αντισημιτισμός – Ρατσισμός», «Συναγωνιστής», πρόγραμμα Crocus κ.ά.) και υπέδειξε τη χρήση τους μέσα στην τάξη διενεργώντας ένα σχετικό εργαστήριο με τους παρόντες εκπαιδευτικούς. Μετά το διάλειμμα, η Ελένη Μπεζέ, αντικαθιστώντας την απούσα Αναστασία Λουδάρου, παρουσίασε νέο εκπαιδευτικό υλικό του ιδρύματος Yad Vashem στα ελληνικά και μίλησε για το πώς αυτό θα μπορούσε να αξιοποιηθεί στην τάξη. Ως δείγμα του υλικού που υπάρχει στην ιστοσελίδα του Yad Vashem προβλήθηκε η εκπαιδευτική ταινία παραγωγής του ομώνυμου ιδρύματος «Τι είναι το Ολοκαύτωμα». Στη συνέχεια, η θεωρητικός του χορού και χοροθεραπεύτρια Νίνα Αλκαλάη πρόσφερε ένα εργαστήριο στη διάρκεια του οποίου οι εκπαιδευτικοί είχαν την ευκαιρία να εργαστούν πάνω σε συγκεκριμένες προτάσεις για μια βιωματική διδασκαλία του Ολοκαυτώματος μέσω διαφόρων μορφών τέχνης (ποίηση, εικαστικά, φιλμ). Η Ελένη Μπεζέ πραγματοποίησε ένα εργαστήριο μέσα από το οποίο αναδείχθηκε η σημασία των μαρτυριών των επιζώντων ως τεκμηρίων του Ολοκαυτώματος και αποτελεσματικών μέσων για τη διδασκαλία του στην τάξη. Κατόπιν, η συγγραφέας του βιβλίου Το Βραχιόλι της φωτιάς, Μπέττυ Μαγρίζου, αναφέρθηκε στις προσωπικές διαδρομές που την οδήγησαν στη σύλληψη και συγγραφή αυτού του μυθιστορήματος και έκανε μια κατατοπιστική σύνοψή του. Οι εκπαιδευτικοί σε σχολεία της Λάρισας Βαρβάρα Ζησοπούλου και Ιωάννα Θεοδωροπούλου βασίστηκαν στο συγκεκριμένο βιβλίο, προκειμένου να παρουσιάσουν μια ολοκληρωμένη διδακτική πρόταση, τόσο στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου μαθήματος, όσο και στο πλαίσιο εξωδιδακτικών δραστηριοτήτων. Το σεμινάριο έκλεισε με τις παρουσιάσεις των μαθητών σε Λύκεια της Λάρισας Αναστάσιου Μαρθίδη και Μαρίας Γεωργίου για το εκπαιδευτικό ταξίδι στοΆουσβιτς, στο οποίο συμμετείχαν υπό την επίβλεψη του καθηγητή Αβραάμ Κοέν.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Το δέκατο όγδοο σεμινάριο αποδείχτηκε μια σημαντική εμπειρία, καθώς με ικανοποίηση διαπιστώθηκε πως οι συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί διαθέτουν κάθε χρόνο μεγαλύτερη ενημέρωση, ενδιαφέρον και γνώσεις για το θέμα, γεγονός που συμβάλλει με καθοριστικό τρόπο στην επιτυχία των συναντήσεων αυτών. Από τα συνολικά 40 ερωτηματολόγια αξιολόγησης που συμπληρώθηκαν προκύπτει μια καθολική επικρότηση του επιμορφωτικού έργου του ΕΜΕ. Προβάλλεται έντονη η επιθυμία για πρακτικές συμβουλές που σχετίζονται με την εκπαίδευση για το Ολοκαύτωμα, καθώς και για επέκταση των εργαστηρίων, ειδικά αυτών που σχετίζονται με τα σύγχρονα λογοτεχνικά κείμενα και τις μαρτυρίες επιζώντων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έδειξαν οι συμμετέχοντες για τις ελληνικές εκδοχές αντισημιτικού λόγου, που, όπως διευκρίνισαν οι ίδιοι, συνδέεται με την επιθυμία τους για περισσότερη ενημέρωση και εμβάθυνση στο φαινόμενο του αντισημιτισμού, αλλά και με την έκδηλη ανησυχία τους για σύγχρονα φαινόμενα ανόδου του ρατσισμού. Επίσης, πολλοί από τους εκπαιδευτικούς τόνισαν την πρόθεσή τους να πραγματοποιήσουν και οι ίδιοι βιωματικά εργαστήρια στις τάξεις τους στο πρότυπο των αντίστοιχων εργαστηρίων του ΕΜΕ. Επιπλέον, οι μαρτυρίες των επιζησάντων του Ολοκαυτώματος όχι μόνο συγκίνησαν αλλά και παρακίνησαν τους εκπαιδευτικούς να ζητήσουν περισσότερες λεπτομέρειες για τη ζωή τόσο στο στρατόπεδο του Άουσβιτς όσο και εν κρυπτώ, αλλά και να στοχαστούν πάνω στη συμβολή ανάλογων πρωτοβουλιών στη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος. Τέλος, οι συμμετέχοντες εξέφρασαν τη ν ευγνωμοσύνη τους για το εκπαιδευτικό υλικό (σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή) που τους διανεμήθηκε και σημείωσαν τη σημασία της προσφοράς ενός εκπαιδευτικού σεμιναρίου χωρίς οικονομική επιβάρυνση για αυτούς. Σύμφωνα με το γενικό συμπέρασμα που διατυπώθηκε στο τέλος, το Ολοκαύτωμα ως αρχετυπική μορφή γενοκτονίας αποτελεί πρότυπο αναγνώρισης και διδασκαλίας και άλλων γενοκτονιών, ένα από τα σημεία στα οποία έγκειται η ιδιαίτερα σημαντική παιδευτική αξία του.
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ
© Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, Νοέμβριος 2016
