ΥΠΟΜΝΗΜΑ
ΓΙΑ ΤO ΔΕΚΑΤΟ ΕΒΔΟΜΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ
«ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»
ΤΟΥ ΕΒΡΑΪΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΠΑΤΡΑ, 31 ΜΑΡΤΙΟΥ – 1 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2016
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος (ΕΜΕ) πραγματοποίησε κατά το διάστημα από το 2004 έως και το 2016 δεκαέξι συνολικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με θέμα τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα. Όλα τα σεμινάρια του ΕΜΕ τέλεσαν υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας και σχεδιάστηκαν ακολουθώντας τις οδηγίες διεθνών οργανισμών που ασχολούνται με τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος, ώστε να ανταποκρίνονται στη μεθοδολογία που προτείνουν οι εν λόγω οργανισμοί και να πληρούν τα αυστηρά κριτήρια που θέτουν. Παράλληλα με τα σεμινάρια που πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα, το ΕΜΕ, σε μια προσπάθεια να καλύψει πάγιο αίτημα πολλών εκπαιδευτικών, από το 2012 περιλαμβάνει στον σχεδιασμό του σεμινάρια και σε πόλεις της περιφέρειας. Έτσι, το 2005 έγινε το πρώτο σεμινάριο στη Θεσσαλονίκη, ενώ το 2012 πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια για εκπαιδευτικούς στα Ιωάννινα και στον Βόλο, το 2014 στη Θεσσαλονίκη και στη Ζάκυνθο, ενώ το 2015 έλαβε χώρα ένα ακόμη σεμινάριο στη Θεσσαλονίκη. Στόχος του ΕΜΕ, μέσα από την πρωτοβουλία επέκτασης των εκπαιδευτικών σεμιναρίων στην επαρχία, είναι να αναδειχθεί η τοπική διάσταση της Κατοχής και του Ολοκαυτώματος και να εμπλουτιστεί ανάλογα η διδασκαλία της σχετικής περιόδου.
ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το δέκατο έβδομο σεμινάριο του ΕΜΕ για εκπαιδευτικούς πραγματοποιήθηκε στην Πάτρα την Πέμπτη 31 Μαρτίου και την Παρασκευή 1 Απριλίου 2016, σε συνεργασία με την Αγωγή Υγείας της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αχαΐας και με την ευγενική υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Τις εργασίες του διήμερου σεμιναρίου παρακολούθησαν συνολικά 76 εκπαιδευτικοί από τους 92 εγγεγραμμένους.
Σύντομο χαιρετισμό προς τους συμμετέχοντες και ευχαριστίες προς τους διοργανωτές απηύθυνε η κυρία Ιωάννα Θωμοπούλου, Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας και Διευθύντρια της Δευτεροβάθμιας Περιφέρειας Αχαΐας, η οποία παρακολούθησε εξαρχής την προετοιμασία του σεμιναρίου και συνέβαλε ουσιαστικά στη διοργάνωσή του. Στη συνέχεια, τους συμμετέχοντες στο σεμινάριο καλωσόρισε η διευθύντρια του ΕΜΕ και αρχαιολόγος κυρία Ζανέτ Μπαττίνου, η οποία με συντομία αναφέρθηκε στο ιστορικό των εκπαιδευτικών σεμιναρίων, καθώς και στη φιλοσοφία που τα διέπει. Τις εργασίες του σεμιναρίου χαιρέτισαν ο Γενικός Γραμματέας Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων κύριος Γιώργος Καλατζής, καθώς και ο πρόεδρος του ΕΜΕ κύριος Σαμουήλ Μάτσας μέσω μηνυμάτων που απέστειλαν, καθώς δεν μπόρεσαν να είναι παρόντες. Χαιρετισμούς και σύντομες ομιλίες προς τους εκπαιδευτικούς απηύθυναν επίσης ο κύριος Κωνσταντίνος Γιαννόπουλος, Περιφερειακός Διευθυντής Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δυτικής Ελλάδας, και η κυρία Σοφία Χριστοπούλου, Προϊσταμένη Επιστημονικής Καθοδήγησης Δυτικής Ελλάδας. Τέλος, την έναρξη των εργασιών του σεμιναρίου κύρηξε ο κύριος Γιώργος Αφράτης, Διευθυντής της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αχαΐας, ο οποίος τόνισε τη σημασία ανάλογων διοργανώσεων τόσο για τους εκπαιδευτικούς όσο και για την κοινωνία γενικότερα.
Στο πρώτο μέρος του σεμιναρίου, με τίτλο «Ιστορική Προσέγγιση», οι εκπαιδευτικοί είχαν την ευκαιρία να ακούσουν ομιλίες σχετικά με τη μακραίωνη ιστορία των Ελλήνων Εβραίων. Η κυρία Αναστασία Λουδάρου, ειδική ερευνήτρια του ΕΜΕ και υποψήφια διδάκτωρ στην αρχαία ιστορία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, παρουσίασε στοιχεία για την παρουσία Εβραίων στον ελλαδικό χώρο εδώ και 2.300 χρόνια, ενώ παράλληλα διευκρίνισε τη σημασία όρων γύρω από τους οποίους συχνά δημιουργείται σύγχυση, όπως «Εβραίος», «Ισραηλίτης» και «Ισραηλινός». Στη συνέχεια, ο κύριος Φίλιππος Κάραμποτ, ιστορικός και ερευνητικός εταίρος στο King’sCollege, UK, παρουσίασε ποικίλες εκφάνσεις του αντισημιτικού λόγου στη νεότερη Ελλάδα και συζήτησε με τους εκπαιδευτικούς γύρω από το πρόβλημα του αντισημιτισμού, καθώς και πιθανούς τρόπους αντιμετώπισής του. Αμέσως μετά, η κυρία Ελένη Μπεζέ, ερευνήτρια του ΕΜΕ και υποψήφια διδάκτωρ στη σύγχρονη ιστορία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, επιχείρησε να παρουσιάσει ένα σύντομο χρονικό του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων, δίνοντας έμφαση στις διαφορετικές συνθήκες που επικρατούσαν στις εβραϊκές κοινότητες της χώρας κατά την εποχή και οι οποίες επηρέασαν σημαντικά την τύχη τους. Μετά το σύντομο διάλειμμα, οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να ακούσουν την παρουσίαση της εκπαιδευτικού κυρίας Μαρίας Φιλοσόφου για τους Εβραίους της Πάτρας στη διάρκεια της Κατοχής, η οποία ανέδειξε τις ατομικές διαδρομές των Πατρινών Εβραίων μέσα από προφορικές μαρτυρίες των ίδιων αλλά και των χριστιανών γειτόνων τους. Με την εισήγηση της κυρίας Μαρίας Καβάλα, ιστορικού και μεταδιδακτορικής διδάσκουσας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, γύρω από τις γενοκτονίες και τα μαζικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν στον 20ό αιώνα, ολοκληρώθηκε το πρώτο μέρος του σεμιναρίου. Με αφορμή τη συγκεκριμένη παρουσίαση, συζητήθηκαν οι νομικοί ορισμοί που έχουν προταθεί για όρους όπως «γενοκτονία» και «Ολοκαύτωμα». Η βραδιά έκλεισε με προβολή του ντοκυμαντέρ «Το Τραγούδι της Ζωής» του Τώνη Λυκουρέση, που αφορά τη διάσωση των Εβραίων της Ζακύνθου, ενώ ακολούθησε ζωηρή συζήτηση γύρω από αυτό.
Την επόμενη μέρα (1 Απριλίου), δόθηκε έμφαση στην παιδαγωγική προσέγγιση του Ολοκαυτώματος. Η διευθύντρια του ΕΜΕ, κυρία Ζανέτ Μπαττίνου, παρουσίασε τα «Κρυμμένα Παιδιά της Κατοχής», ένα σημαντικό ερευνητικό πρόγραμμα του ΕΜΕ και περιοδική έκθεση με ιδιαίτερη χρηστική αξία για τους εκπαιδευτικούς. Στη συνέχεια, η μουσειοπαιδαγωγός του ΕΜΕ κυρία Οριέττα Τρέβεζα-Σούση μίλησε στους συμμετέχοντες για τα εκπαιδευτικά προγράμματα του ΕΜΕ, καθώς και για το πλούσιο παιδαγωγικό υλικό (μουσειοσκευές, εκδόσεις κ.λπ.) που μπορούν είτε να αποκτήσουν δωρεάν είτε να δανειστούν από το ΕΜΕ. Αμέσως μετά, η κυρία Αναστασία Λουδάρου παρουσίασε το νέο εκπαιδευτικό υλικό του ιδρύματος Yad Vashem στα ελληνικά μέσα από τον σχετικό ιστότοπο. Μετά το διάλειμμα, η κυρία Ελένη Μπεζέ πραγματοποίησε ένα εκπαιδευτικό εργαστήριο, όπου αναδείχτηκαν τρόποι αξιοποίησης των προφορικών και γραπτών μαρτυριών στη διδακτική πράξη με τη συμβολή των ίδιων των εκπαιδευτικών. Στη συνέχεια, ο κύριος Βασίλης Ριτζαλέος, εκπαιδευτικός-φιλόλογος και μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Τμήμα Ιστορίας-Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, παρουσίασε μια εκπαιδευτική πρόταση για τη διεξαγωγή ερευνητικής εργασίας (project) για την εβραϊκή Πάτρα, με αφορμή ανάλογη εργασία για την περίπτωση της Καβάλας. Οι εργασίες του σεμιναρίου ολοκληρώθηκαν με το εργαστήριο της καθηγήτριας χορού και χοροθεραπεύτριας κυρίας Νίνας Αλκαλάη, όπου οι εκπαιδευτικοί είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με μια πρόταση βιωματικής διδασκαλίας του Ολοκαυτώματος μέσω της τέχνης και να εργαστούν πάνω σε συγκεκριμένα έργα τέχνης που σχετίζονται με το θέμα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Το δέκατο έβδομο σεμινάριο του ΕΜΕ αποτέλεσε μια εποικοδομητική εμπειρία τόσο για τους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς και ομιλητές όσο και για τους ίδιους τους διοργανωτές. Η σημαντική συμμετοχή των εκπαιδευτικών του νομού Αχαΐας, καθώς και το επίπεδο των συμμετεχόντων, οι οποίοι έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για όλες τις παρουσιάσεις, είχε ως αποτέλεσμα να διεξαχθεί γόνιμος διάλογος. Το ΕΜΕ, μέσα από την άμεση επαφή με τους εκπαιδευτικούς και τους εκπροσώπους της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του νομού Αχαΐας, είχε την ευκαιρία να διαπιστώσει από κοντά τις ανάγκες της τοπικής εκπαιδευτικής κοινότητας, καθώς και το ενδιαφέρον της γύρω από τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος και γενικότερα της ιστορίας των Ελλήνων Εβραίων.
Όπως προκύπτει από την ανάλυση των ερωτηματολογίων αξιολόγησης που συμπληρώθηκαν, οι εκπαιδευτικοί, στην πλειοψηφία τους, εκτίμησαν ιδιαίτερα το έντυπο και σε ηλεκτρονική μορφή υλικό που τους δόθηκε, σημείωσαν τη σημασία της προσφοράς ενός εκπαιδευτικού σεμιναρίου χωρίς οικονομική επιβάρυνση για αυτούς, ενώ παράλληλα εκφράστηκαν θετικά τόσο για τη θεματολογία όσο και για την οργάνωση του σεμιναρίου στο σύνολό του. Αρκετοί από τους συμμετέχοντες διατύπωσαν προτάσεις για μεγαλύτερη έμφαση σε βιωματικά εργαστήρια, ενώ επεσήμαναν την ανάγκη να υπάρχει περισσότερος χρόνος για ερωτήσεις και συζήτηση με τους ομιλητές. Τέλος, διατυπώθηκαν προτάσεις για τη διεύρυνση του περιεχομένου του σεμιναρίου, ώστε να διερευνηθούν και θέματα λιγότερο γνωστά, όπως η συμμετοχή των Εβραίων στην Αντίσταση ή η θέση των Εβραίων στην προπολεμική, αλλά και στη μεταπολεμική ελληνική κοινωνία.
Σύμφωνα με το γενικό συμπέρασμα που διατυπώθηκε στο τέλος του σεμιναρίου, το Ολοκαύτωμα είναι η αρχέτυπη γενοκτονία, που αποτέλεσε πρότυπο και προηγούμενο αναγνώρισης για άλλες προγενέστερες και μεταγενέστερες γενοκτονικές πράξεις. Σε αυτό το στοιχείο έγκειται η εκπαιδευτική αξία και χρησιμότητά του. Όπως τονίστηκε, το ζητούμενο δεν είναι να προσφέρουμε στους μαθητές απαντήσεις σε όλες τις πιθανές ερωτήσεις και διλήμματα που εγείρει αυτή η ιδιαίτερη διδασκαλία, ακόμη κι αν υποτεθεί ότι αυτές υπάρχουν, αλλά να τους ενθαρρύνουμε να γνωρίσουν τα γεγονότα και να μην πάψουν να εκφράζουν τις σχετικές ερωτήσεις για το τι έγινε τότε, αλλά κυρίως για το ποια είναι η σημασία του για το σήμερα.
© Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, Απρίλιος 2016
