ΣΥΝΤΟΜΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ
ΓΙΑ ΤΟ ΕΒΔΟΜΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ
«ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»
ΤΟΥ ΕΒΡΑΪΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος έχει ήδη οργανώσει και υλοποιήσει έξι σεμινάρια για δασκάλους και καθηγητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και μουσειοπαιδαγωγούς, με θέμα «Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα», πέντε εκ των οποίων πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα (2004, 2006, 2007, 2009 και 2010), ενώ ένα διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη (2005). Στα σεμινάρια συμμετείχαν πλήθος εκπαιδευτικών από την Αττική και την επαρχία, αλλά και εκπρόσωποι υπουργείων, οργανισμών και φορέων, ενώ οι εργασίες τους κρίθηκαν εποικοδομητικές και επιτυχείς.
ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το έβδομο εκπαιδευτικό σεμινάριο του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος με τίτλο «Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα», πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 1 και Παρασκευή 2 Δεκεμβρίου 2011 στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος (Νίκης 39) στην Αθήνα. Το σεμινάριο υποστηρίχθηκε φέτος από το Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, το οποίο το έθεσε υπό την αιγίδα του, και έλαβε μερική χρηματοδότηση από το Υπουργείο Εξωτερικών και την Ισραηλιτική Κοινότητα Αθηνών. Σχετικό έντυπο και ψηφιακό υλικό και σημαντικές εκδόσεις προσφέρθηκαν στους εκπαιδευτικούς, από τον κ. Α. Σιμχά, το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο, καθώς και το ίδιο το Ε.Μ.Ε. Συμμετείχαν δώδεκα ομιλητές διαφόρων ειδικοτήτων (ιστορικοί, εκπαιδευτικοί, πανεπιστημιακοί, καθηγητές κ.ά). Τις εργασίες παρακολούθησαν συνολικά 74 εκπαιδευτικοί.
Η πρώτη συνεδρία, της Πέμπτης 1 Δεκεμβρίου 2011, άνοιξε με τους χαιρετισμούς των επισήμων, με πρώτο τον Γενικό Γραμματέα Θρησκευμάτων κ. Γιώργο Καλαντζή, εκπρόσωπο του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων και της Υπουργού, κ. Άννας Διαμαντοπούλου, η οποία απέστειλε έγγραφο μήνυμα. Στη συνέχεια, κείμενο του Πρέσβη κ. Αλέξανδρου Φίλωνος, εκπρόσωπουτου Υπουργείου Εξωτερικών, Επικεφαλή της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στο International Task Force, ανάγνωσε ο κ. Βενιαμίν Αλμπάλας, μέλος του Δ.Σ. του Ε.Μ.Ε., καθώς ο κ. πρέσβης έλειπε στο εξωτερικό. Ακολούθησε με σύντομο χαιρετισμό ο κ. Μάκης Μάτσας, Πρόεδρος του Δ.Σ. του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, που αναφέρθηκε στο έργο του Μουσείου σχετικά με το Ολοκαύτωμα και στη σημασία του συγκεκριμένου σεμιναρίου. Αναγνώστηκε τέλος από τη διευθύντρια του Μουσείου, κ. Ζανέτ Μπαττίνου, μήνυμα της κ. Μπέρρυ Ναχμία, Προέδρου του Συλλόγου Ομήρων Ισραηλιτών Ελλάδος και εκπροσώπου των επιζώντων του Ολοκαυτώματος, η οποία δεν μπόρεσε να παραβρεθεί.
Η Μαρία Ευθυμίου άνοιξε τις εργασίες του σεμιναρίου κάνοντας μια–όπως πάντα– εντυπωσιακά περιεκτική και «ζωντανή» αναδρομή στην 2.300 ετών, παρουσία των Εβραίων στον χώρο της ανατολικής Μεσογείου και την αλληλεπίδραση με τους Έλληνες. Μια σχέση κατά βάση αρμονική με μεγάλες πολιστικές αλληλεπιδράσεις, αλλά και συγκρουσιακή, όπως διαμορφώθηκε στην πορεία των αιώνων από τις πολιτικές εντάσεις των ελληνιστικών χρόνων, την ανάδυση του Χριστιανισμού και το εθνικό ζήτημα του 19ου αιώνα.
Δεύτερος ομιλητής, ο Ιάσονας Χανδρινός παρουσίασε τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα από την ιταλική επίθεση του 1940, μέχρι και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Με βάση περίπου 200 φωτογραφίες (οι περισσότερες από τη συλλογή του Ε.Μ.Ε.) παρουσιάστηκε ο διωγμός και η ζωή στα στρατόπεδα του θανάτου, η οικονομική εκμετάλλευση των περιουσιών των εκτοπισθέντων, αλλά και πτυχές ελπιδοφόρες, όπως η αυτοθυσία ανθρώπων που προσπάθησαν, με κίνδυνο της ζωής τους πολλές φορές, να προστατεύσουν τους Εβραίους συμπολίτες τους και η θέληση των επιζώντων να ξεκινήσουν από την αρχή τη ζωή τους.
Η Χαρά Γαλανού, ανέπτυξε τη νομική πλευρά του ζητήματος. Η ακριβής έννοια των όρων «γενοκτονία», «εθνική κάθαρση» και «Ολοκαύτωμα» αποδεικνύονται terrain cognita για τους περισσότερους, όχι μόνο λόγω έλλειψης νομικής, αλλά και ιστορικής γνώσης. Η αντιπαραβολή του Ολοκαυτώματος με τις εθνοκαθάρσεις και τις άλλες γενοκτονίες που ταλανίζουν τον πλανήτη είναι ένας ασφαλής τρόπος για να αντιληφθούμε τη μοναδικότητά του ως βιομηχανοποιημένης και κεντρικά καθοδηγούμενης πράξης απόλυτου μίσους και εξόντωσης μιας συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας. Επίσης, αναφέρθηκε στην ποινικοποίηση της άρνησης του ολοκαυτώματος σε ορισμένες χώρες και διατύπωσε την άποψη πως τελικά, το μόνο αποτελεσματικό εργαλείο ενάντια στο απεχθές αυτό φαινόμενο είναι η εκπαίδευση.
Η πρώτη ημέρα του σεμιναρίου έκλεισε με τρεις ιδιαίτερα συγκινητικές ομιλίες που προκάλεσαν ζωηρές συζητήσεις και μεγάλη εντύπωση. Στη συνάντηση των εκπαιδευτικών με τους επιζώντες, μίλησαν τρεις εξαιρετικοί αφηγητές, οι οποίοι μάλιστα αντιπροσωπεύουν και τις τρεις κατηγορίες επιζώντων: Οι κύριοι Ισαάκ Μιζάν, επιζών του Άουσβιτς από την Άρτα, Μωυσής Γιουσουρούμ, αντιστασιακός και αντάρτης του ΕΛΑΣ από την Αθήνα και Αλέξανδρος Σιμχά, που γλίτωσε από το διωγμό ως μικρό παιδί κρυμμένο στην Αθήνα, συγγραφέας του αυτοβιογραφικού βιβλίου «Τα Χαμένα Χρόνια» το οποίο και διανεμήθηκε στους παρευρισκόμενους.
Η δεύτερη μέρα των εργασιών ξεκίνησε με το εργαστήριο της Νίνας Αλκαλάη, καθηγήτριας χορού και χοροθεραπεύτριας. Ανέπτυξε το θεωρητικό υπόβαθρο ενός εναλλακτικού τρόπου διδασκαλίας και τις προτάσεις της για μια «Βιωματική Διδασκαλία του Ολοκαυτώματος μέσω της Τέχνης». Στην συνέχεια έκανε μια βιωματική άσκηση με τους εκπαιδευτικούς, με σκοπό να τους δείξει, πως η προσέγγιση του Ολοκαυτώματος μέσω των Τεχνών, και στη συγκεκριμένη περίπτωση μέσω της μουσικής, του χορού, του θεάτρου και της ζωγραφικής, μπορεί να «μιλήσει» πιο άμεσα στα παιδιά από οποιαδήποτε ιστορική – επιστημονική παρουσίαση.
Ακολούθησε ο Άλκης Ρήγος, ο οποίος αναφέρθηκε στις απαρχές του αντισημιτισμού. Η ιστορική αναδρομή την οποία επιχείρησε και τα σημεία ξεσπάσματος της βίας εναντίον των Εβραίων, κατέδειξε πως η εχθρότητα κατά των Εβραίων έχει βαθιές ρίζες και στην χώρα μας, ως έκφραση μιας διαχρονικής δυσανεξίας απέναντι σε όλες τις μειονότητες που υποτίθεται απειλούν την «εθνική» ομοιογένεια. Παραδέχτηκε πως οι περισσότεροι από εμάς έχουμε «δηλητηριαστεί» από απόλυτες, σχεδόν φυλετικές ερμηνείες για τον εβραϊσμό, στοιχείο που καταδεικνύει την επικινδυνότητα και αντοχή του αντισημιτικού φαινομένου.
Η Οντέτ Βαρών-Βασάρ παρουσίασε τη μετουσίωση των εμπειριών του Ολοκαυτώματος σε λογοτεχνική γραφή. Η «στρατοπεδική λογοτεχνία», ένας διακριτός χώρος της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, εκπροσωπήθηκε από Εβραίους αλλά και χριστιανούς επιζώντες των στρατοπέδων, όπως οι Πρίμο Λέβι, Ζαν Αμερί, Χόρχε Σεμπρούν, Ρομπέρ Ανζέλ, Ίμρε Κέρτες κ.ά. που μεταμόρφωσαν το ατομικό τους βίωμα σε ιστορίες ανθρώπινης συμπεριφοράς. Γνήσιοι φορείς των ιδεών του Διαφωτισμού, παρέδωσαν ένα μάθημα εξορθολογισμού του τραύματος, που δεν γίνεται με όρους απόλυτους, εκδικητικούς ή αυτο-αναφορικούς, αλλά με βαθιά κατανόηση όλων των αποχρώσεων της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Συμπληρώνοντας την προηγούμενη ανακοίνωση, η Ελένη Μπεζέ-Καμχή μίλησε για τη συμβολή της προφορικής μαρτυρίας στην ιστορική έρευνα του Ολοκαυτώματος. Οι μαρτυρίες επιζώντων της «Τελικής Λύσης» συγκροτούν μια πολύ ιδιαίτερη κατηγορία στις σπουδές της μνήμης. Εκτός του ότι καλύπτουν πολύ σημαντικά κενά στις ιστορικές μας γνώσεις για τη γενοκτονία των Εβραίων, αποτελούν «ομιλούντα κείμενα», που προδίδουν το βαρύ ψυχολογικό φορτίο της οριακής εμπειρίας των στρατοπέδων. Στην εκπαίδευση, μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό παιδαγωγικό εργαλείο για την προσέγγιση μιας εποχής, που δύσκολα μπορεί να γίνει κατανοητή από τους μαθητές, έξω από τη συναισθηματική επαφή με τη γενιά του Πολέμου.
Η Χριστίνα Κουλούρη τοποθέτησε το Ολοκαύτωμα στις ιστορικές του ορίζουσες. Η ανακοίνωση της αποσαφήνισε πως η παιδαγωγική πλευρά του ζητήματος πρέπει να συνδυαστεί με μια βαθιά ιστορική κατανόηση της εποχής. Όπως κάθε ιστορικό γεγονός, το Ολοκαύτωμα έχει αιτίες, απαρχές, άρα και ιστορική εξήγηση. Ξεκινώντας από την παραδοχή πως δεν υπάρχουν εξω-ιστορικές απόλυτες αλήθειες, κάλεσε τους εκπαιδευτικούς να σκεφτούν γύρω από την ποικιλομορφία της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε δεδομένο τόπο και χρόνο, στοιχείο που θα πρέπει να γίνει κτήμα των μαθητών.
Το τελευταίο μέρος του σεμιναρίου –των διδακτικών βοηθημάτων– φιλοξένησε τέσσερα ιστορικά και εκπαιδευτικά εργαλεία. Η Μαρίζα Ντεκάστρο παρουσίασε μια πρόταση για την χρήση της λογοτεχνίας στην τάξη χρησιμοποιώντας μια εικονογραφημένη έκδοση του Ημερολογίου της Άννας Φρανκ, του κατεξοχήν αναγνώσματος για το Ολοκαύτωμα, το οποίο αναφέρεται σε βασικές πλευρές της ανθρώπινης φύσης, είναι ιδανικό για παιδαγωγική χρήση, καθώς δραματοποιεί με ολοκληρωμένο τρόπο ιστορικά γεγονότα (με πρωταγωνίστρια μάλιστα ένα νεαρό κορίτσι) που εύκολα ανάγονται σε όπλα εναντίον των στερεοτύπων και του ρατσισμού.
Στα ίδια πλαίσια αναφοράς μίλησε και η Μαρούλα Κλιάφα, εκπαιδευτικός, η οποία παρουσίασε το λογοτεχνικό βιβλίο που έχει συγγράψει η ίδια, με τίτλο «Μια Μπαλάντα για την Ρεβέκκα», εμπνευσμένο από την ιστορία του διωγμού των Εβραίων στα Τρίκαλα και το συνοδευτικό εκπαιδευτικό υλικό (φωτογραφίες, ερωτήσεις) με το οποίο το βιβλίο παρουσιάζεται στην τάξη.
Η Άννα Μαρία Δρουμπούκη παρουσίασε το «University of South Carolina (USC) Shoah Foundation Archive», το τεράστιο αρχείο 52.000 βιντεοσκοπημένων συνεντεύξεων από επιζώντες του Ολοκαυτώματος, που συλλέχθησαν με πρωτοβουλία του σκηνοθέτη Στήβεν Σπήλμπεργκ τη δεκαετία του ’90. Το αρχείο αποτελεί τη μεγαλύτερη βάση προφορικών μαρτυριών για το Ολοκαύτωμα και προσφέρεται για εξαντλητικές έρευνες χάρη στην οργάνωση των δεδομένων που επιτρέπουν την εύκολη αναζήτηση. «Νέο της ημέρας» είναι η πρόσβαση που απέκτησε πρόσφατα σε αυτό τον θησαυρό η χώρα μας και συγκεκριμένα το Τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Κλείνοντας την ενότητα (και όλες τις παρουσιάσεις της διημερίδας), η Οριέττα Τρέβεζα – Σούση παρουσίασε την φωτογραφική έκθεση του Ε.Μ.Ε. με τίτλο «Εικόνες Ελλήνων Εβραίων», διαθέσιμη στο χώρο του Μουσείου, αλλά και σε ψηφιακή μορφή στον ιστότοπο του Ε.Μ.Ε. και τους τρόπους με τους οποίους οι μουσειακές και ψηφιακές εκθέσεις –και συγκεκριμένα οι οικογενειακές φωτογραφίες ή τα πορτρέτα ανδρών, γυναικών και παιδιών– μπορούν να μεταφέρουν τους μαθητές στο παρελθόν κάνοντάς τους να «επικοινωνήσουν» με πρόσωπα μακρινά, αλλά και ταυτόχρονα οικεία.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Είναι κοινό συμπέρασμα όλων μας πως το φετινό σεμινάριο ήταν από τα πιο επιτυχημένα, όπως φάνηκε από την αλληλεπίδραση, τις πολύ γόνιμες συζητήσεις και τις ερωτήσεις που διατυπώθηκαν. Όπως και τα προηγούμενα χρόνια, προσφέρθηκε αφενός ιστορική πληροφόρηση και αφετέρου συγκεκριμένα παιδαγωγικά εργαλεία, που θα φανούν ιδιαίτερα χρήσιμα στις σχολικές αίθουσες όλων των βαθμίδων. Αν θα έπρεπε να συνοψίσουμε τα βασικά σημεία που ανέκυψαν από τις τοποθετήσεις ομιλητών και κοινού, είναι πως η παιδαγωγική επιστήμη διαμορφώνει και διαμορφώνεται από την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Με την πάροδο του χρόνου, ανατρέχουμε στο παρελθόν με διαφορετικά κάθε φορά ερωτήματα. Σχετική με αυτή τη διαπίστωση είναι και το γεγονός πως η εκπαιδευτική διαδικασία, όπως δεν έχει ομοιόμορφο πομπό, δεν έχει ούτε ομοιόμορφο αποδέκτη, εφόσον είναι διαφορετικές οι μαθησιακές δυνατότητες (και ανάγκες) των παιδιών Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου. Σε θέματα ευαίσθητα και πολύ δύσκολα, όπως το Ολοκαύτωμα, θα πρέπει να καταλήξει κανείς σε ένα κοινά αποδεκτό «έδαφος» διδασκαλίας, ώστε να καλύψει μια βάση κατανόησης που θα του επιτρέψει στη συνέχεια να προχωρήσει σε βαθύτερες αναλύσεις. Η διδασκαλία για το Ολοκαύτωμα οφείλει να αποσκοπεί στην
καλλιέργεια της κοινωνικής ωριμότητας, της πολιτικής συνείδησης και της πολιτισμικής ευαισθησίας των μαθητών, σαν ένα πάντα επίκαιρο μάθημα ατομικής και συλλογικής συμπεριφοράς.
