ΥΠΟΜΝΗΜΑ
ΓΙΑ ΤO ΔΕΚΑΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ «ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» ΤΟΥ ΕΒΡΑΪΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ
(ΑΘΗΝΑ, 21-22 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2013)
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος έχει ήδη οργανώσει και υλοποιήσει εννέα σεμινάρια για δασκάλους και καθηγητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και μουσειοπαιδαγωγούς, με θέμα «Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα», έξι εκ των οποίων πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα (2004, 2006, 2007, 2009, 2010 και 2011) και ένα διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη (2005). Τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 2012 πραγματοποιήθηκαν, υπό την αιγίδα και με την υποστήριξη του Υπουργείου Παιδείας, Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού, μέσω της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, δύο σεμινάρια σε Ιωάννινα και Βόλο αντίστοιχα, με εξειδίκευση στην τοπική ιστορία του Ολοκαυτώματος.
Η πρωτοβουλία του Μουσείου να διοργανώσει το 2012 το σεμινάριο εκτός Αθήνας και μάλιστα δύο φορές αποτελεί την υλοποίηση μιας πολύχρονης πρόθεσης. Το Μουσείο επιδίωξε, με μεγάλη επιτυχία, αφενός να εμβαθύνει σε ζητήματα τοπικής ιστορίας, αφετέρου να δώσει και στους εκπαιδευτικούς της περιφέρειας τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με το εκπαιδευτικό υλικό και τη μουσειακή τεχνογνωσία, να διατυπώσουν προβληματισμούς και να ανατροφοδοτήσουν με τη σειρά τους το ερευνητικό και εκπαιδευτικό έργο του ΕΜΕ.
ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Στο δέκατο σεμινάριο που διοργανώθηκε στην Αθήνα στις 21 και 22 Φεβρουαρίου 2013, η ποιότητα των ανακοινώσεων, αλλά και η έντονη συμμετοχή του κοινού στις εργασίες της διημερίδας, επιβεβαίωσαν τη συσσωρευμένη εμπειρία των προηγούμενων ετών. Περισσότεροι από 107 εκπαιδευτικοί συμμετείχαν στις εργασίες του σεμιναρίου, ο υψηλότερος αριθμός μέχρι τώρα. Αποδείχτηκε πως το ΕΜΕ, αποτελεί σήμερα έναν αξιόπιστο φορέα ως προς την επιστημονική προσέγγιση της διδασκαλίας της ιστορικής μοναδικότητας που ονομάζεται «Ολοκαύτωμα», αλλά και ως προς την δυνατότητά του να υποβοηθά το έργο του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος.
Στο σεμινάριο διατηρήθηκε ο βασικός ιστορικός και εκπαιδευτικός κορμός των σεμιναρίων του ΕΜΕ σχετικά με την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων, του Ολοκαυτώματος και τη χρήση των σχετικών εκπαιδευτικών εργαλείων. Η μόνιμη συνεργάτιδα του ΕΜΕ, αρχαιολόγος Αναστασία Λουδάρου, υποψ. διδ. αρχ. ιστορίας – ΑΠΘ άνοιξε τις εργασίες του σεμιναρίου με μια αναδρομή της παρουσίας των Εβραίων στον ελληνικό χώρο –μια ιστορία 2.300 ετών– φωτίζοντας παράλληλα την ιστορική σημασία όρων και εννοιών, όπως «Εβραίος», «Ιουδαίος», «Ισραηλίτης», «Ισραηλινός» που ακόμα και σήμερα είτε παρερμηνεύονται είτε αγνοούνται. Η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μαρία Ευθυμίου μελέτησε διαχρονικά τη συνύπαρξη Εβραίων και Χριστιανών από την αρχαιότητα ως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ ο ιστορικός Ιάσονας Χανδρινός παρουσίασε τα γεγονότα του ναζιστικού διωγμού και του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα της Κατοχής 1941-1944, με έμφαση στην περίπτωση της Αθήνας.
Η υπόλοιπη ημέρα ήταν αφιερωμένη στις φωνές των πρωταγωνιστών. Ο κύριος Ισαάκ Μιζάν, επιζών του στρατοπέδου του Άουσβιτς, η κυρία Υβόννη Καπουάνο και ο κύριος Αλέξανδρος Σιμχά, κρυμμένα παιδιά στην Κατοχή, μοιράστηκαν τις συγκλονιστικές τους εμπειρίες με τους εκπαιδευτικούς προετοιμάζοντας κατά κάποιο τρόπο το έδαφος για την προβολή της πρόσφατης και ήδη πολυσυζητημένης ταινίας του Βασίλη Λουλέ «Φιλιά εις τα παιδιά», με τις συγκλονιστικές αφηγήσεις πέντε Ελλήνων Εβραίων που ως παιδιά διασώθηκαν από το Ολοκαύτωμα κρυμμένοι σε φιλικά σπίτια, με ψεύτικο όνομα.
Τη δεύτερη ημέρα (22 Φεβρουαρίου), οι εκπαιδευτικοί παρακολούθησαν αρχικά την ενότητα της θεωρητικής και εκπαιδευτικής προσέγγισης και στη συνέχεια την ενότητα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Η νομικός Χαρά Γαλανού ερμήνευσε νομικά τις έννοιες «Ολοκαύτωμα», «Γενοκτονία» και «Εθνική Κάθαρση» και ανέλυσε τις συγκλίσεις και αποκλίσεις σχετικά με την αντιμετώπιση του Ολοκαυτώματος (όπως και της διαστρέβλωσης ή της άρνησής του) από τις πολιτικές και νομοθετικές εξουσίες των διάφορων ευρωπαϊκών χωρών. Ο καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου, Άλκης Ρήγοςέκανε μια αναδρομή του αντισημιτισμού ως ιστορικού φαινομένου, με πολιτικές, εθνικές και κοινωνικές ορίζουσες, ενώ η ιστορικός Οντέτ Βαρών-Βασάρσυνέδεσε τα ιστορικά γεγονότα του Ολοκαυτώματος με την εκπαιδευτική πραγματικότητα. Η χρήση των μαρτυριών και της τοπικής ιστορίας ως ιστορικών τεκμηρίων του Ολοκαυτώματος παρουσιάστηκε από την Ελένη Μπεζέ, υποψ. διδ. νεωτ. ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Την ενότητα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων άνοιξε ο εκπρόσωπος του Διεθνούς Σχολείου για το Ολοκαύτωμα του YadVashem, Γιφτάχ Μειρί που παρουσίασε, ως εργαστήριο, την ταινία-ντοκιμαντέρ «Ας είναι η Μνήμη σου Αγάπη: Η Ιστορία του Οββαδία Μπαρούχ» («May your Memory Be Love: The Story of Ovadia Baruch»), βασισμένη στην αφήγηση του Οββαδία Μπαρούχ, ενός επιζώντα από την Θεσσαλονίκη. Με βάση αυτή την κινηματογραφημένη μαρτυρία, που δίνεται μέσα από ένα πρόσφατο ταξίδι στην Θεσσαλονίκη και το στρατόπεδο του Άουσβιτς, οι εκπαιδευτικοί προβληματίστηκαν γύρω από τη μνήμη των επιζώντων και συζήτησαν με τον ομιλητή πιθανές μορφές παιδαγωγικής αξιοποίησης των μαρτυριών στη σχολική αίθουσα. Η Νίνα Αλκαλάη, χορογράφος και χοροθεραπεύτρια, παρουσίασε προτάσεις για μια βιωματική διδασκαλία του Ολοκαυτώματος, μέσω της τέχνης, ενώ η μουσειοπαιδαγωγός του ΕΜΕ, Οριέττα Τρέβεζα – Σούση, παρουσίασε το νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Αντισημιτισμός-Ρατσισμός» το οποίο συνδέει το μίσος κατά των Εβραίων με τη νέα και πρωτοφανή ρατσιστική ρητορική που αναβιώνει στη χώρα μας.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Είναι κοινό συμπέρασμα πως το σεμινάριο του Φεβρουαρίου του 2013 στην Αθήνα ήταν από τα πιο επιτυχημένα που διοργάνωσε το ΕΜΕ. Όπως προέκυψε από τις ανακοινώσεις, αλλά κυρίως από τις μακρόχρονες συζητήσεις, τον προβληματισμό και τις καίριες ερωτήσεις που διατυπώθηκαν, οι συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί διέθεταν υψηλό επίπεδο ενημέρωσης, ενδιαφέροντος, προβληματισμού αλλά και γνώσης, γεγονός που συνέβαλε ουσιαστικά στην επιτυχία της συνάντησης. Από τα ερωτηματολόγια αξιολόγησης που συμπλήρωσαν οι εκπαιδευτικοί προκύπτει η επιθυμία να επαναληφθούν τα σεμινάρια ως ετήσιο γεγονός και να επεκταθεί η χρονική τους διάρκεια, να περιλαμβάνουν περισσότερα εργαστήρια, βιωματικές παρουσιάσεις και ιστορικές αναλύσεις για την οικονομία και την κοινωνία της εποχής.
Αυτό που ξεχώρισε το φετινό σεμινάριο ήταν η συγκυρία στην οποία πραγματοποιήθηκε. Οι εκπαιδευτικοί που παρευρέθηκαν στις εργασίες αισθάνθηκαν έντονη ανάγκη να μοιραστούν με τους ομιλητές και τους συναδέλφους τους στην αίθουσα την καθημερινή τους εμπειρία με φαινόμενα έντονης ιστορικής άγνοιας, άρνησης του Ολοκαυτώματος, ρατσισμού και ξενοφοβίας. Καθηγητές γυμνασίων και λυκείων από διάφορες περιοχές της Αττικής, περιέγραψαν ένα ζοφερό εκπαιδευτικό περιβάλλον: μόνιμη επωδός στα σχόλια και τις παρεμβάσεις ήταν η αυξανόμενη επιρροή νεοναζιστικών στοιχείων στα σχολεία. Φαινόμενα που πρόσφατα ήταν περιθωριακά ή τοπικά περιορισμένα, προσλαμβάνουν μέσα στις συνθήκες της οικονομικής κρίσης και της γενικότερης ανασφάλειας, ανησυχητικές διαστάσεις. Αρκετοί μαθητές, και όχι απαραίτητα από τη μερίδα των αστοιχείωτων, έχουν προσχωρήσει σε μηδενιστικές αντιλήψεις και ρηχές, αντισημιτικές θεωρίες, στον πυρήνα των οποίων βρίσκεται ένας διογκούμενος ρατσισμός. Όλες σχεδόν οι ανακοινώσεις –και ιδιαίτερα οι ομιλίες της Μαρίας Ευθυμίου και του Άλκη Ρήγου– που αναφέρθηκαν ρητά στη ρητορική του αντισημιτισμού, προκάλεσαν έντονες συζητήσεις σχετικά με τα σημεία επαφής της ιστορικής θεωρίας και επιστήμης με τον περίπλοκο και απαιτητικό μικρόκοσμο μιας σχολικής αίθουσας. Εύστοχες τοποθετήσεις και παρεμβάσεις από εκπαιδευτικούς, σκιαγράφησαν την εικόνα ενός μαθητικού κόσμου αποπροσανατολισμένου, χωρίς πλαίσια αναφοράς, και με μεγάλα ελλείμματα δημοκρατικής παιδείας, ιστορικής γνώσης και πολιτιστικής ωριμότητας. Η κατάσταση αυτή μοιάζει να επιδεινώνεται ταχύτατα από τρεις παράγοντες: α) Τη γενικότερη ανασφάλεια σχετικά με το επαγγελματικό μέλλον ενός απόφοιτου της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (ανεργία, έλλειψη πόρων για τη δημόσια παιδεία), β) την παραπλανητική κάλυψη μηνυμάτων μίσους και περιθωριοποίησης, πίσω από ένα «εθνικοπατριωτικό» κάλεσμα, γ) την συστηματική καλλιέργεια μιας αντίδρασης στη γνώση που παρέχει το σχολείο, στα πλαίσια μιας γενικότερης αμφισβήτησης θεσμών που γνωρίζει η χώρα μας. Τα δύο τελευταία φαινόμενα συνιστούν μια καίρια απειλή κατά του σχολικού θεσμού και κλονίζουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στην παιδεία που παρέχεται στα παιδιά τους.
Η ιστορία, ως επιστήμη που μελετά την ετερότητα –στο χρόνο αλλά και στο χώρο– είναι το πιο ισχυρό όπλο κατά της μισαλλοδοξίας, ένα από τα λίγα εχέγγυα για μια ανοιχτή κοινωνία, όπου τον τόνο θα δίνει η συνύπαρξη κι όχι ο αποκλεισμός. Οι συνθήκες στις οποίες ζούμε, δε μας επιτρέπουν πια να αμφισβητούμε πως η παιδαγωγική επιστήμη, όχι μόνο δεν πρέπει να αναπτύσσεται έξω από το πεδίο εφαρμογής της, παρά οφείλει να προσαρμόζεται σε αυτό. Η παιδευτική αξία του Ολοκαυτώματος είναι πολλαπλάσια στην εποχή μας.
Το Ολοκαύτωμα, αποτελεί διαχρονικό μάθημα κοινωνικής και πολιτικής συνείδησης και μόνο μέσα από τη σύνδεσή του με την άμεση καθημερινή εμπειρία των μαθητών, μπορεί να λειτουργήσει ως τέτοιο. Μόνο μέσα από την σταθερή και επαναλαμβανόμενη σύνδεση του διωγμού και της εξόντωσης των Εβραίων με τα διαχρονικά κηρύγματα μίσους και αποκλεισμού, μπορεί ο μαθητής να αντιληφθεί τα πραγματικά αποτελέσματα της μισαλλοδοξίας και της μη ανεκτικότητας στις σύγχρονες κοινωνίες. Κάθε πρόταση διδασκαλίας θα πρέπει αφενός να συναρτά την συγκινησιακή φόρτιση με την ιστορική κατανόηση και την αντίληψη του ιστορικού βάθους των γεγονότων, αφετέρου να μπορεί να μεταφέρει τον μαθητή από το τότε στο τώρα και από το ειδικό στο γενικό.
Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στο ελληνικό σχολείο ισχυροποιεί αυτό που στις μέρες μας μοιάζει επιτακτικό: μια σταυροφορία των αξιών του ανθρωπισμού, της δημοκρατίας, του αντιφασισμού και της ανεκτικότητας, σε μετωπική σύγκρουση με τις σκοτεινότερες ιδέες που γέννησε ποτέ ο ανθρώπινος εγκέφαλος.
© Ε.Μ.Ε. 2013
